Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1991, Page 118

116
Kjartan G. Ottósson
jafnframt tiltölulega auðmeðfamir. Meðal þessara þaulsætnu norvag-
isma eru nýjar myndir í germynd, eins og ek hefir, sem koma oftar fyrir
en miðmynd í texta og þvf auðveldara fyrir skrifara að muna eftir þeim.
Flestir þessara þaulsætnu norvagisma hurfu endanlega um siðaskiptin,
þegar norska ríkisráðið var lagt niður og yfirstjóm íslensku kirkjunnar
fluttist frá Niðarósi til Danmerkur.
Önnur bylgjan í útbreiðslu nýrra mynda í fyrstu persónu eintölu
miðmyndar hefst á ofanverðri 15. öld og endurspeglar sjálfsprottna
málkerfisbreytingu. Endaþótt þessi breyting sé sömu ættar og breyting-
amar í viðtengingarhætti og veikri þátíð germyndar hefur hún víðtækari
áhrif en þær þar sem hún leiðir til samfalls allra eintölumyndanna. Þetta
stafar af því að myndir annarrar og þriðju persónu í miðmynd vom eins
fyrir, eins og sést vel í töfiu 1. Líklegt er að þessi munur á áhrifum
breytingarinnar hafi ráðið því að skriðan fór seinna af stað í miðmynd
en gemiynd.
í samræmi við það að þessi seinni bylgja er málkerfisbreyting gætir
breytingarinnar fyrst í framsöguhætti sterkra sagna, því þær viku rnest
frá grundvallarmynstrum sagnbeygingarkerfisins eins og rakið var hér
að framan. Á seinni hluta 15. aldar má heita að nýjar myndir séu tak-
markaðar við sterkar sagnir í þeim ritum þar sem ólíklegt er að þær séu
komnar úr 14. aldar fomritum. Á fyrri hluta 16. aldar breiðast nýjar
myndir einnig út í öðmm sögnum og gamlar myndir í framsöguhætti
sterkra sagna virðast deyja út um miðja öldina. Á seinni hluta 16. aldar
verða gamlar myndir sjaldgæfar nema í //a-sögnum þar sem þær eru
áfram allalgengar, einkum í framsöguhætti nútíðar. Þessi sérstaða ijtt-
sagna er auðskilin. Enda þótt þær sagnir væru færri en ö-sagnir voru
þær algengari en aðrar sagnir í texta. Því algengari sem beygingar-
myndir em þeim mun líklegra er að málnotandinn muni þær sem slíkar
í stað þess að mynda þær úr frumeindum sínum þegar hann þarf á þeim
að halda. í samræmi við þetta áttu kerfisgagnstæðar myndir auðveldara
uppdráttar í /ya-sögnum en öðmm sögnum. Auk þess vom ya-sagnu'
eini flokkurinn þar sem myndir framsöguháttar og viðtengingarháttar
vom samhljóða eftir breytinguna í 1. persónu eintölu, eins og sést að
nokkm í töfiu 1. Viðtengingarháttuiinn hefur haft ríkari tilhneigingu