Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1991, Qupperneq 120

118
Kjartan G. Ottósson
Allar þessar breytingar eru auðskýrðar hljóðfræðilega. Þegar -umst
breytist í -unst tillíkist nefhljóðið m eftirfarandi í-i um myndunarstað.
Slíkar tillíkingar eru sérlega algengar í áherslulítilli stöðu eins og í
endingum. Endingin -ust virðist orðin til úr -unst frekar en -umst.
Þegar -unst breytist í -ust fellur nefhljóðið brott. Slík einföldun stórra
klasa er einnig algeng í áherslulítilli stöðu.* * 7
Líklegt er að í framburði hafi nefhljóðið í endingunum -umst og -unst
oft aðeins komið fram sem nefjun undanfarandi sérhljóðs, svipað og
í -umst í nútímamáli. Ekki þarf þó að efast um að breytingin -umst >
-unst hafi verið raunveruleg málbreyting, en ekki eingöngu stafsetn-
ingarbreyting þannig að nefjunin hafi áður verið táknuð með m-i en
síðan með n-i. Hvað sem raunverulegum framburði líður hefur hljóð-
mynd endingarinnar verið önnur í hugum málnotenda, í málkerfí þeirra,
fyrir breytinguna en eftir. Enda þótt m-ið hafí eflaust oft verið óskýrt í
framburði voru tengslin við germyndarendinguna næg í málvitundinni
til að viðhalda hljóðmyndinni með m fyrir breytinguna. Síðan hættu
málnotendur almennt að greina endinguna sundur og tengja hana við
germyndarendinguna. Að þessu hefur að líkindum stuðlað hvarf ein-
kvæðra mynda eins og (við) sjámst, sem varð um þetta leyti. í slíkurn
myndum var w-hljóðið í endingunni skýrara en í fleirkvæðum mynd-
um og tilvist þeirra stuðlaði þannig að því að halda tengslunum við
germyndarendinguna virkum. Hin nýja ending -unst, sem ekki hafði
stuðning af tengslum við germyndarendinguna, var óstöðugri fyrir vik-
ið og hafði tilhneigingu til að breytast í -ust allt frá upphafí. Eldri
endingin -umst hafði hins vegar haldist stöðug í tvær aldir.
Á seinni hluta 16. aldar eru endingar fleirtölu 1. persónu þannig ýmist
-unst eða -ust. Á fyrri hluta 17. aldar koma fram tvær nýjar endingar,
-ustum og -unstum. Eins og sjá má af töflu 3 skýst -ustum upp fyrir -ust
þegar á 17. öld, en -unstum er alla sína ævi fremur fágæt.
þau eru r.vo fá að ekkert er á þeim byggjandi. Að líkindum hefur nefhljóðsstrik yf>r
undanfarandi sérhljóða gleymst eða máðst burt í þessum dæmum.
7 Einnig mætti hugsa sér að -ust hafi orðið til úr -unst fyrir fullkomna tillfldngu á
-ns-. Það ferli er óaðgreinanlegt frá brottfalli í þessari stöðu því -ss- gæti ekki haldist
á undan samhljóði.