Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1991, Blaðsíða 132

130
Svavar Sigmundsson
félagið sem vitað er um var sú ítalska Accademia della Cmsca sem var
stofnuð 1582 í Flórens (Brock).
Það eru líklega ekki síst hugmyndir Bodins og samtíðarmanna hans
um þjóðríkið (sjá EBr) sem em ein aðalforsenda þeirrar málhreins-
unar sem Guðbrandur og Amgrímur boða. Bodin velti fyrir sér sarn-
bandi máls og ríkis (sjá Bodin 1979:181). Það er einmitt eftir miðja
16. öldina sem hugmyndin um þjóðríkið verður ráðandi í Norður- og
Vestur-Evrópu, í staðinn fyrir hugmyndina um heimsveldið (sjá m.a-
Koenigsberger og Mosse 1973:172-173,212-215). Siðbreytingin með
þýðingum biblíunnar á þjóðtungumar tengist þessu máli auðvitað líka.
1.2 Alþjóðlegri viðhorf
Á 18. öldinni voru skiptar skoðanir á því meðal íslendinga hvort beita
ætti málið hreinsunum. Tveir menn em þekktastir fyrir að andmaela
málhreinsun. Annar þeirra var lögmaðurinn Sveinn Sölvason (1722-
1782) sem gaf út handbók í lögfræði 1754, Tyro juris edur Barn i
Logum. Hann ver í formála notkun sína á erlendum orðum (1754:b,2
1= bls. 19]), segir að í bókinni finnist ógjama þau gömlu gullaldarorð
sem nú séu komin úr móð en segist hinsvegar stundum hjálpast við ofð
sem dregin séu af dönsku sem hann telur engin spjöll að. Þar sem löga1
séu nú mestan part frá dönskum komin, og eins og flest efni í flestum
málum dependeri af þeim dönsku, því megi þá ekki líka tungumálið
vera sömu forlögum undirorpið. Öll sl£k orð séu mjög skiljanleg °S
tíðkanleg orðin fyrir utan hvað fáeinir menn hangi svo fastir við sitt
antikvitet og geti varla skrifað eitt sendibréf án þess að menn haldi að
það sé fremur stíll Ara fróða eða Snorra Sturlusonar en þeirra manna
er lifi á 18. öld. Ef þeir vilji „atelia minar Bevisingar, Betalinga °&
adra Barbarismos in Lingva patria, er þeir munu so kalla; þaa er eg ve|
tilfrids ad taka upp Gagnspk i mote þeim fyrer þeirra Archaismos •••
(Sveinn Sölvason 1754:b,2v.)
Þessi ummæli lögmannsins hafa hneykslað margan manninn síðan
og málhreinsunarmenn hafa löngum tekið texta hans sem dæmi urn
einhverja vesælustu íslensku fyrr og síðar. Þó mál af þessu tagi Pftil
mörgum óhæft á bók minnir það á margt af því sem menn eins og Arí11