Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1991, Side 135

Hreinsun íslenskunnar
133
1 grísku og latínu. Engin sérstök kennsla var í móðurmáli en með
Þýðingum úr klassísku málunum fengu nemendur þjálfun í beitingu
^álsins.
Aðrir kennarar á Bessastöðum voru ekki allir jafn málhagir. Þannig
sýna fyrirlestrar úr guðfræði frá þessum tíma að mikill málblendingur
hefur verið í kennslunni (sbr. ÍB 330 8vo og Lbs 406-7 8vo).
^egar nemendur frá Bessastöðum tóku sig til og fóru að gefa út
^jolni í Kaupmannahöfn árið 1835 var það til þess m.a. að herða
enn á kröfunni um hreint mál sem þeim þótti alls ekki vanþörf á í
íslenskum ritum. Flestir nemendanna í skólanum á Bessastöðum voru
synir bænda eða presta svo að þeir komu úr sveitum þar sem málið
var mun hreinna en meðal fólks við sjávarsíðuna. Ýmsir þeirra höfðu
hannski ekki kynnst að ráði dönskuskotnu máli þessa fólks fyrr en þeir
homu í skóla. Reykjavík var þá þegar álitin það lægsta sem komist varð
1 félagslegu og mállegu tilliti hér á landi.
^•2 Hreinsun málsins úr prentuðum bókum
^egar kom fram undir miðja 19. öld voru teknar til endurskoðunar
tvær bækur sem gefnar höfðu verið út áður og málfari þeirra breytt
hl samræmis við auknar kröfur um hreint mál. Þetta vom áðumefnd
lestrarbók Hannesar Finnssonar (1796-7) sem var gefin út aftur 1848
(Hannes Finnsson 1848) og biblíusögur Herslebs (1828) sem vom
endurútgefnar árið 1844 (Hersleb 1844).
% hef tekið saman sérstakt tökuorðasafn (TO) og skráð þar þær
hreytingar sem gerðar vom á þessum ritum í nýrri útgáfunum svo og
athugasemdir um erlend orð í ritdómum um bækur sem birtust í Fjölni.
eru þýðingar Konráðs Gíslasonar á samsvarandi orðum í dönsku í
°rðabók hans líka teknar með (Konráð Gíslason 1851). Vonandi gefst
^kifæri til að gefa þetta safn út innan ekki allt of langs tíma.
háeðal tökuorða sem þóttu óæskileg eru orð með erlendum forskeyt-
Urn. Þar em helst an-, be-, bí-, er- og uppá-. Þá em sett í stað orða með
Þessum forskeytum önnur orð, t.d. er notað fela e-m á hendur í stað
anbefala, fyrir anvísning er haft tilvísun o.s.frv. í stað bedraga kemur
Sv‘kja, pretta, véla, tœla o.fl. og fyrir bevísing kemur sönnun. Fyrir