Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1993, Qupperneq 39

Skynjun hljóðlengdar og aðblásturs í íslensku
37
í bandarískri ensku er til marks um það. Þar mældu höfiindar tíðni
fyrstu þriggja formenda í máli 76 Bandaríkjamanna, karla, kvenna og
bama. Rannsóknin leiddi í ljós verulega skörun milli formenda ólíkra
sérhljóða í tali ólíkra málhafa. Að svipaðri niðurstöðu komust Ásta
Svavarsdóttir o. fl. (1982) í rannsókn á sérhljóðaformendum í íslensku.
Af þessum rannsóknum má því ráða að engin einföld leið er til þess
að ákvarða hvar mörk sérhljóða liggja á grundvelli sérhljóðaformenda
einvörðungu. Ákvörðun á hljóðgildi einstakra sérhljóða byggir á flóknu
samspili milli ólíkra hljóðeðlisfræðilegra þátta og er margt á huldu um
það með hvaða hætti það á sér stað.
2. Rannsóknaraðferðir
Ef rannsaka á skynjun, hvort sem um er að ræða sjón eða heym,
verður að vera hægt að stjóma nákvæmlega þeim áreitum sem fólki
er ætlað að skynja. Þekkt er sú sjónskynvilla þar sem línur virðast
mislangar eftir því hvort örvar á endum línanna vísa inn eða út. Einfalt
er að mæla þessa skynvillu vegna þess að auðvelt er að mæla lengd
línanna. Má t.d. biðja þátttakendur í tilraunum um að stilla lengd lrnanna
þannig að þær virðist jafnlangar og mæla síðan lengd þeirra.
Þegar hljóð eiga í hlut getur oft verið erfiðara að stjóma áreitunum
nákvæmlega og oftar en ekki þarf til þess sérstakan tækjabúnað. Ef
mæla á heymarþröskuldinn verður það ekki gert nema hafa tiltækan
tóngjafa sem getur gefið frá sér missterka tóna með breytilegri tíðni.
Nú er tiltölulega einfalt mál að útbúa tóngjafa sem nota má við
heymarmælingar en málið vandast mjög þegar við hugum að talskynj-
un. Rannsóknum á talskynjun er ætlað að leiða í ljós hvaða þættir
málhljóða það em sem hafa áhrif á skynjun þeirra. Til þess að geta
rannsakað það verður með einhverjum hætti að vera hægt að „búa til“
málhljóð og slíkt er ekkert áhlaupaverk. Oftast nær hafa verið famar
tvær leiðir við að útbúa málhljóð fyrir rannsóknir á talskynjun. Ónnur er
sú að nota raunveruleg málhljóð, breyta þeim á einhvem hátt og kaxma
áhrif breytinganna á skynjun (sýnd verða dæmi um slíkar tilraunir aftar
í greininni).
Hin rannsóknaraðferðin felst í því að nota tilbúið tal úr talgervli.