Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1993, Page 46

44
Jörgen Pind
löngu sérhljóðanna var 161 ms en löngu lokhljóðanna 158 ms. Hvað
stuttu hljóðin varðar þá var meðallengd sérhljóðanna 105 ms en lok-
hljóðanna 97 ms. Lögun dreifiritanna sýnir einnig að löngu hljóðin hafa
breiðari dreifingu. Þetta er þekkt úr öðrum rannsóknum (t.d. Lehiste
1970:36). Lehiste vitnar til skýringar Trubetzkoys á þessu fyrirbæri en
hann hélt því fram að stutt fónem væru nokkurs konar augnablikshljóð
en hin löngu teygjanleg (dehnungsfáhig). Nú verður að vísu að viður-
kennast að þessar rannsóknir sýna að flest málhljóð, einnig hin stuttu,
em teygjanleg (Gaitenby 1965, sjá einnig Nooteboom 1972, sem gagn-
rýnir skilning þann sem Tmbetzkoy leggur í stutt hljóð). En vísast hefúr
það ekki vakað fyrir Tmbetzkoy að halda fram fastri og óhagganlegri
lengd stuttra hljóða heldur því að löngu hljóðin bera nánast endalausa
teygingu eins og hver og einn getur sannfært sig um í eigin tali. Þó
kemur fram sá munur hér að lengdardreifing lokhljóðanna er mjög
samhverf en lengdardreifing sérhljóðanna er skekkt til hægri (lengstu
sérhljóðin em töluvert lengri en lengstu samhljóðin). Lengdardreifing
stuttu hljóðanna sýnir einnig skekkju en hér er ástæðan vísast sú að þau
eiga sér vissa lágmarkslengd (sbr. einnig Klatt 1976).
Greinilegt er að lengd langra og stuttra hljóða skarast. Ef litið er á
dreifingu sérhljóðalengdanna (hvítu súlumar á mynd 1) sést að sum
hljóðkerfislega löng sérhljóð (á efri hluta myndarinnar) em styttri en
sum hljóðkerfislega stutt sérhljóð. Skömnin hverfur þegar hugað er að
meðaltölum en skömnin er mikilvæg fyrir hlustandann. Engin tiltekin
hljóðlengd segir nákvæmlega til um það hvenær tiltekið hljóð er langt
eða stutt. Hægt er að flokka hljóðin á gmndvelli hljóðlengdar með það
markmið í huga að flokka rétt sem flest hljóðanna. Ef mörk langra
og stuttra sérhljóða em dregin við 120 ms em 50 af 360 mælingum
ranglega flokkaðar eða 13,9%. Bestur árangur fyrir flokkun lokhljóða
næst einnig með því að miða við 120 ms (130 ms gefur reyndar sömu
niðurstöðu) og em þá 83/360 eða 23,1% hljóðanna ranglega flokkuð
(af þessu má einnig ráða að skömn í lengd lokhljóða er nokkm meiri
en meðal sérhljóða).
Hins vegar verður að teljast vafasamt að fjalla um lengd sérhljóða
og samhljóða með þessum hætti og halda þeim aðgreindum þegar þess