Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1993, Qupperneq 64

62
Jörgen Pind
62 Áhriftalhraða á skynjun málhljóða
Áhrif talhraða á hljóðkenni hafa verið könnuð nokkuð rækilega á
seinni árum (Miller 1987). Einkum hafa menn haft áhuga á að kanna
áhrif talhraða á þau hljóðkenni sem ákvarðast af lengd hljóðsneiða
enda við því að búast að þau verði fyrir meiri áhrifum af breytingum á
talhraða en þau kenni sem skilgreind eru í hljóðrófi.
En hvemig skynja hlustendur talhraðann sem slíkan? Svo er að sjá
sem einkum komi tvennt þar við sögu (Grosjean og Lane 1981): lengd
og fjöldi hléa og fjöldi atkvæða sem borinn er fram á tiltekinni tímaein-
ingu (ffamsagnarhraði). Grosjean og Lane (1976) könnuðu báða þessa
þætti. Tiltekinn texti var lesinn með þrenns konar framsagnarhraða
(ffá 4 til 5,8 atkvæða/sekúndu). Skotið var þrenns konar hléum inn í
textann (sem vom frá 0,29 til 0,76 sekúndna löng) og fjöldi hléanna
hafður breytilegur (ýmist 3,6 eða 17). Alls var því um að ræða 27 ólíka
lestrarhraða ffá 97 til 224 orða á mmútu. Rannsóknin leiddi í ljós að
framsagnarhraðinn hafði langtum meiri áhrif á skynjaðan talhraða en
lengd eða fjöldi hléa.
Áhrif talhraða á flokkun málhljóða hefúr verið kannaður í fjölda
rannsókna. Ein elsta tilraunin er sú sem Pickett og Decker (1960)
stóðu fyrir. Þar var kannaður sá munur sem er á skynjun samsetts
eða eins lokhljóðs í orðunum topic og top pick. Áreiti fyrir þessa
hlustunartilraun vom útbúin með því að skera segulbönd og líma saman.
Tveir málhafar lásu setninguna He was the topic ofthe year á band með
fimm ólíkum talhröðum. Lengd lokunar í [p] var síðan breytt þannig
að hún spannaði bilið ffá 50 til 800 ms í öllum setningunum fimm.
Þátttakendur í hlustunartilraunum fengu það verkefhi að dæma hvort
setningamar hljóðuðu sem He was the topic ofthe year eða He was the
top pick ofthe year.
Pickett og Decker komust að því að hlustendur heyrðu eitt lokhljóð
við styttri lokunarlengd en tvö við lengri og kemur það væntanlega
ekki á óvart. Hitt var öllu athyglisverðara að talhraðinn hafði áhrif á
fónemamörkin sem vom við 320 ms lokun við hægasta talhraðann en
150 ms lokun við hraðasta talhraðann. Rannsókn Picketts og Deckers
var þó þeim annmarka háð að ólfk orð vom notuð við hvem talhraða.