Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1993, Qupperneq 71

Skynjun hljóðlengdar og aðblásturs í íslensku
69
einvörðungu af þeim hlutföllum sem em milli þeirra hljóða sem eiga
hlut að viðkomandi hljóðkenni. Þannig ákvarðast skynjun hljóðlengdar
af lengdarhlutföllum í áherslurími.
Nú fer ekki hjá því að sum af þeim tilbúnu orðum sem notuð
em í hlustunartilraunum em dæmigerðari en önnur. Orðin á jöðrum
áreitaraðaxuia geyma greinileg dæmi um t.d. langt eða stutt sérhljóð.
Nálægt miðju áreitaraðanna er óvissubil þar sem hlustandinn verður
nánast að giska á hvort um sé að ræða langt hljóð eða stutt, aðblásið
eða ekki aðblásið. Tilgáta mín er sú að áhrifa normalíseringar gæti fyrst
og fremst á þessu óvissubili. Þessari tilgátu er lýst á mynd 9 þar sem lýst
er skynjun hljóðlengdar. Samfellda línan á efri hluta myndarinnar lýsir
tilbúnu skynjunargrafi fyrir flokkun sérhljóðalengdar. Fónemamörk-
in liggja við 69 ms og staðalffávik skynjunargrafsins er 13,5 ms. Ef
óvissubilið er talið spanna eitt staðalffávik upp og niður fyrir fónema-
mörkin (hér er fylgt hefðbundinni sáleðlisfræði, sjá D’Amato 1970)
liggur það á bilinu 55,4 til 82,4 ms. Áreiti sem hafa styttra sérhljóð
en 55,4 ms em með „dæmigerðu“ stuttu sérhljóði en þau sem hafa
lengra sérhljóð en 82,4 ms em á hinn bóginn með „dæmigerðu“ löngu
sérhljóði.
Brotalínan á mynd 9a hefur fónemamörk við 73 ms sem liggja vel
innan óvissubils fyrrgreinds skynjunargrafs. Áhrif ytri þátta á skynjun
em í líkingu við það sem sést á þessari mynd. Fónemamörkin færast
vissulega til en flokkun áreita við jaðrana er óbreytt. Neðri hluti mynd-
arinnar sýnir hins vegar annars konar breytingu á fónemamörkum. Hér
er munurinn á skynjunargröfunum 21 ms sem er vel umfram skyn-
mörkin og jaðrar grafanna em ekki lengur hinir sömu. Þessi mynd lýsir
vel þeim áhrifum sem breytingar á innri þáttum hafa á staðsetningu
fónemamarka í þeim skynjunartilraunum sem hér hafa verið gerðar að
umtalsefni.
Ef litið er á töflu 5 og reiknuð meðaltilfærsla fónemamarka eftir því
hvort átt var við innri eða ytri áhrifaþætti kemur í ljós að breytingar
á innri þáttum valda ætíð tilfærslu sem er hærri en skynmörkin (að
meðaltali 2,32 sinnum hærri) en breytingar á ytri þáttum valda tilfærslu
sem er minni en nemur skynmörkum (að meðaltali 0,36 sinnum gildi