Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1993, Qupperneq 80

78
Margrét Jónsdóttir
heldur einnig karlkyn og neínifall.2 Ekki verður sérstaklega fjallað inn
tvenndarandstæðunaTÖLU né heldur um beygingardæmi (paradigma)
og merkingu þess sem heildar og ekki heldur almennt um eðli beyg-
ingar heldur einungis samspil nefhifalls eintölu við nefhifall fleirtölu,
þ.e. hvemig stoftigerð nefhifalls eintölu getur sagt fyrir um endingu
nefhifalls fleirtölu.
Sú almenna regla gildir um mál að þegar tvær (eða fleiri) endingar
tákna það sama hefur önnur endingin almennara gildi, er stöðugri og
ftjórri. Hún finnst í fleiri orðum og nýmynduð orð og tökuorð fá þá
endingu oft ffekar. Hún er einnig oftast miklu algengari í máli bama,
einkum á fyrstu stigum máltökunnar. Eigi þetta allt við um eina tiltekna
endingu þá er þessi ending ómörkuð en sú sem síður eða sjaldnar er
notuð mörkuð.3
Dreifing þeirra fleirtöluendinga sem hér em til umræðu byggist að
hluta á sögulegri arfleifð. Sú arfleifð skýrir þó málið alls ekki nema að
hluta. Því vaknar sú spuming hvemig sá sem lærir málið ákvarði hvort
eitthvert tiltekið orð myndi fleirtölu með -ar eða -ir, hvort þar liggi að
baki regla eða reglur af einhverjum toga sem geri fleirtöluendinguna
fyrirsegjanlega eða hvort tilviljun ein ráði ferðinni og því verði að læra
hvert orð fyrir sig. Liggi regla eða reglur að baki verður það skiljanlegra
2 Benda má á að í íslensku er ekki hægt að greina á formlegan hátt í hvaða röð þessir
þættir birtast, hvað kemur á undan hveiju. Þó hlýtur að mega fullyrða að kynið komi
þar fremst enda skiptir það jafnan mestu máli í allri greiningu í íslensku. Wuizel segir
þó (1985:159) að almenna reglan sé sú að tala komi venjulega á undan fallinu. Hann
ræðir hins vegar ekki um kynið.
3 Það sem hér er sagt um markað og ómarkað er byggt á sömu hugmyndum og þeim
sem lesa má um hjá Eiríki Rögnvaldssyni (1984:137; sjá einnig útgáfúna frá 1990:79-
80) um það sjálfsagða og algenga í máli gagnvart því sem er síður eða ekki sjálfsagt og
algengt, þar sem það ómarkaða og markaða eru endapunktar á tilteknum skala. Sömu
eða svipuð viðhorf koma einnig fram hjá Ástu Svavarsdóttur (1987:30-60) í skrifúm
hennar um íslensku. Hún byggir sínar hugmyndir líka á skrifum Wurzel (1984; sjá
einnig 1989).
Eins og sjá má í þessari athugagrein er vísað til Eiríks Rögnvaldssonar. Tekið skal
ffarn að íþessarigrein verðuroftlega vfsað til bókar hans, íslensk orðhlutafræöi (1990).
Jafúan verður stuðst við þá útgáfu nema sérstök ástæða sé til annars. Hún var upphaflega
hluti bókarinnar íslensk málfrœði sem út kom 1984. Áður höfðu fyrstu drög þeirrar
bókarbirst í fjölriti.