Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1993, Side 145

Latneska málfrœðihefðin á miðöldum
143
mynduðu eina heild og aukin þekking á mælskufræði og rökfiæði réði
miklu um viðhorf til tungumálsins og þróun málfræðinnar á seinni hluta
miðalda.
Hér á eftir verður fyrst rætt um hinn helleníska bakgrunn lamesku
málfræðinnar, þá um latnesku málfræðina sjálfa, síðan um tengsl mál-
fræðinnar við mælskufræði og rökfræði, og loks um íslensku málfræði-
ritin í ljósi latnesku hefðarinnar.
1. Bakgrunnur og forsendur latnesku málfræðinnar
Þegar fjalla skal um latneska málffæði miðalda er óhjákvæmilegt að
ræða fyrst um helleníska málffæði, því að hin helleníska málffæðihefð
er „grundvöllur og upphaf ‘ hinnar latnesku. Latneska málffæðin tók
upp allar forsendur og niðurstöður hellenísku málffæðinnar svo að segja
óbreyttar. Megineinkenni latnesku og hellenísku málfræðinnar eru því
hin sömu.
Eins og komið hefur fram var helleníska málfræðihefðin umffam allt
bókmenntalegs eðlis. Alexandríumenn vom ffumkvöðlar í textafiræði
og túlkunarfræði og málfræðin sem frá þeim er komin átti að vera
eins konar hjálpargrein þeirra fræða. Þrír menn em hér ofitast nær
nefndir til sögunnar. Hinn fyrsti er (a) Aristarkos frá Alexandríu sem
sýslaði við bækur í þeirri borg á ámnum 217-145 f. Kr. Um hann
og kenningar hans er annars lítið vitað, en talið að þær hafi verið
teknar upp af (b) Dionysiosi Þrakverja (Dionysios Þrax) sem uppi
var um 100 f. Kr. Málffæði Dionysiosar myndaði að öllum líkindum
stofhinn að riti nokkm er nefhist Techne grammatike (Leturlist) og er
ffá 300 e. Kr. Það er fremur stutt (25 greinar) en hafði töluverð áhrif.
í þessu riti er málfræðin skilgreind sem þekking á málnotkun skálda
og rithöfunda og litið svo á að hún eigi að kenna mönnum að meta
bókmenntaverk. Samkvæmt Techne grammatike skiptist málffæðin í
sex hluta sem fjölluðu um eftirfarandi þætti: 1. Lestur. 2. Skýringar á
stflbrigðum. 3. Setningaskipan og efhi. 4. Orðsifjar. 5. Reglur. 6. Mat
á samsetningunni í heild (Huntsman 1986:69).
Þessi skipting málfræðinnar kann að virðast nokkuð sérkennileg, en
hún sýnir óneitanlega hve iðkun málfræði var nátengd lestri þess konar