Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1993, Page 154

152
Gunnar Harðarson
málfræðingar héldu meginatriðunum úr málfræðikerfi Donatusar og
Priscianusar, en endurskilgreindu það út frá merkingarlegu hlutverki
og beittu í því skyni öllum tiltækum meðulum úr rökffæði og heimspeki
samtíma síns.
Nú verður að vísu að hafa það í huga að þótt heimspekilegir mál-
fræðingar í háskólum Norður-Evrópu hafi verið undir miklum áhrifúm
ffá rökfræði töldu þeir sig samt ekki stunda rökffæði. Rökfræði fæst
við sanngildi fullyrðinga og gildi ályktana. Hún fæst við ályktunarregl-
ur og tengsl setninga við veruleikann. Við hvaða skilyrði er setning
sönn og hvað gerir það að verkum að ein setning leiðir af annarri? Hér
er ákveðinn snertipunktur við heimspekilega málfræði, spumingin um
hvemig málið tákni veruleikann. Hljóðfræðin er breytileg frá máli til
máls, og þar sem einstakar setningar eða orðræður em ekki vísinda-
legt viðfangsefhi, verður fyrst að skoða merkingarmyndunina yfirleitt,
því að samband tjáningarforms og inntaks töldu þeir ekki eðlisbundið
(arbitraire), og því var nauðsynlegt að setja fram almenna kenningu
sem gerði grein fyrir því hvemig einstök orð öðlast merkingu. Þetta
gerðu þeir með því að grípa til impositio-hugtaksins úr rökffæðinni,
sem tók til þess hvemig tiltekið tjáningarform er tengt tilteknu inn-
taki. í málfræðinni nefhdust þá tengsl tjáningarformsins við þá hluti
sem það vísaði til fyrsta impositio (og vom þau tengsl kölluð ratio
significandi), en önnur impositio tengsl tjáningarformsins við ýmsa
modi significandi, merkingarhætti, sem skipuðu því niður í tiltekna
orðfiokka (þau tengsl vom kölluð ratio consignificandi). Hvert orð er
þannig venslaklasi margvíslegra þátta og fær orðið ekki fulla merkingu
fyrr en í setningu þar sem bæði grunntengslin vinna saman.
Þó að heimspekilegir málfræðingar hafi ætlað sér að gera eingöngu
grein fyrir innri tengslum tungunnar, komust þeir ekki hjá því að taka
inn í umfjöllun sína vandamál sem vörðuðu að einhverju leyti rökgerð
veruleikans og fóm þar með inn á svið þekkingarfræði og frumspeki.
í gmndvallaratriðum er viðhorf þeirra til tengsla hugsunar og vem-
leika af aristótelískum toga: raunvemleikinn er tekinn hugtökum sem
em tjáð í orðum. En í raunveruleikanum em einnig ýmsir eiginleikar
eða modi essendi (vemhættir) sem hugurinn tekur sem ýmiss konar