Vera - 01.06.1997, Blaðsíða 24

Alitamál
Álitamál
Álitamál
Rannveig Sigurðardóttir,
bagfrceðingur BSRB
Að baki stefnu ríkis og Reykja-
víkurborgar um að fela for-
stöðumönnum ákvörðunar-
vald um laun starfsmanna býr
hugmyndin um að nota laun
sem stjórntæki. Markmiðið með þessari
Umræöa um launamyndun og
markaðstengingu launa hefur
veriö áberandi í þjóöfélaginu.
Hjá opinberum stofnunum og
fyrirtækjum er rætt um nýtt
launakerfi þar sem forstööu-
menn fá aukið vald til launa-
ákvaröana.
til að sýna fram á að launamunur væri á
milli kynjanna. En verði forstjórunum ein-
um látið eftir að ákveða laun starfsmanna,
jafnvel þótt þeir þurfi að styðjast við al-
mennar reglur, verður allt eftirlit og upplýs-
ingaöflun um laun og launamyndun nánast
ógerlegt nema með gífurlegum tilkostnaði.
Mikilvægast er þó að hafa í huga hvers
vegna verið er að gera breytingar á launa-
myndun hjá hinu opinbera, bæði hér á landi

Aiitamái Eiga forstööumenn
þessa blads er: að hafa vald til að ákveða
breytingu er tvíþætt. Annars vegar að færa
forstjóravald einkamarkaðarins inn í opin-
bera stjórnsýslu og hins vegar að draga úr
miðstýringu. I sumum ríkjum, svo sem á
Nýja Sjálandi, Bretlandi og í Svíþjóð, hefur
verið gengið mjög langt í þessu efni og eru
neikvæðar afleiðingar þessara breytinga
óðum að koma fram. Nýjasta sönnun þess
er aukinn launamismunur kynjanna á und-
anförnum árum í Svíþjóð eins og kom fram
nýlega á ráðstefnu Norðurlandaráðs sem
haldin var hér á landi. Þegar leitað var skýr-
inga hjá atvinnumálaráðherra Svía kom
fram að hún taldi einstaklingsbundin við-
bótarlaun vera helstu orsökina fyrir aukn-
um launamun þar sem karlar spjari sig ein-
faldlega betur en konur í slíku kerfi. Og
þetta eru engin ný sannindi enda verið sýnt
fram á að miðstýrðir samningar draga úr
launamismun kynjanna, hvort heldur við
erum að tala um ísland, önnur Norðurlönd
eða Nýja Sjáland.
Þetta ætti að vera athyglisvert fyrir les-
endur VERU, tímarit um konur og kven-
frelsi, sem hljóta að láta launajafnrétti kynj-
anna sig skipta og ætti eitt og sér að duga
sem rök gegn því að fela forstöðumönnum
ákvörðunarvald um laun starfsmanna.
Einnig ættu þeir sem láta launajafnrétti sig
varða að spyrja sig hvernig forstjóravald
einkamarkaðarins hafi staðið sig í að ná
fram launajafnrétti kynjanna og hvort það
sé rétt að sækja þangað fyrirmyndir.
Önnur rök gegn því að fela forstöðu-
mönnum þetta vald eru niðurstöður launa-
könnunarinnar „Launamyndun og kyn-
bundinn launamunur” sem unnin var fyrir
Jafnréttisráð 1995 og launkönnunar
Reykjavíkurborgar frá síðastliðnu hausti.
Þessar kannanir staðfesta að launamismun-
ur kynjanna, bæði á almennum markaði og
hjá hinu opinbera, verður fyrst og fremst til
með ákvörðunum forstöðumanna stofnana
um viðbótarlaun til einstaklinga. Meðal
annars þess vegna hefur BSRB krafist þess
að ef launaákvarðanir verða færðar út í
stofnanir þá verði þær ekki teknar einhliða
á forsendum forstöðumanna heldur verði
um öll laun og önnur kjör samið við fulltrúa
starfsmannanna, stéttarfélögin.
Til eru þeir sem telja í einfeldni sinni að
„bara” að setja reglur fyrir forstöðumenn
stofnana að fara eftir, þá sé hægt að koma í
veg fyrir geðþóttaákvarðanir forstöðu-
manna. En það sama á við um reglur og lög,
að hversu góð sem þau eru halda þau ekki
ef eftirliti með þeim er ábótavant. Það er öll-
um ljóst að erfitt er að koma við eftirliti
með launamun nú - þess vegna varð Jafn-
réttisráð að láta framkvæma dýra könnun
og í öðrum löndum innan OECD. Megin-
markmiðið er ekki, eins og margir virðast
halda, að launa einstaklingum eftir verðleik-
um heldur að draga úr launakostnaði hins
opinbera með því að halda almennum
launahækkunum í lágmarki en hafa svigrúm
til að greiða einstaka hópum eða starfs-
mönnum, sem hafa markaðsviðmið, mark-
aðslaun.
Sérfræðingar OECD sem hafa skoðað
þessi mál segja þetta hreint út: „Á tímum
verðhjöðnunar, eða jafnvel stöðugs verð-
lags, eiga stjórnvöld erfitt með að koma til
móts við kaupkröfur. Til að bregðast við
þrýstingi frá vinnumarkaðinum hafa þau til-
hneigingu til að koma til móts við kröfur af-
markaðra hópa. Þetta hefur þann kost að
reynast ódýrara en almenn launahækkun.
Hins vegar raskar þetta hefðbundinni
launauppbyggingu og hefur þá hættu í för
með sér að ganga þvert á félagsleg jafnrétt-
ismarkmið.”
(OECD: Trends in Public Sector Pay in
OECD Countries, 1995, bls. 101).
24 v ra