Freyr - 01.01.1912, Page 19

rREYR.
inu, Frey og Tímariti fyrir kaupfélög og sam-
vinnufélög, nema Bcendaförin. Það er ferða-
saga norðlenzku bændanna suður um land, sum-
arið 1910. Eróðleg bók um margt, og skemti-
leg aflestrar. — Og lýkur svo þessari frásögu.
S. S.
Vötnin í Rangárvallasýslu,
Erá ómunatíð hafa þau verið háð þeim á-
lögum, ef svo mætti segja, að bylta sér til og
breytast á ýmsum timum, og gjöra jarðspjöll.
Aðalvatnið er þessu veldur og hefir valdið, er
hið nafnkunna Markarfljót. Yatnið í því kem-
ur úr Torfajökli, Eyjaijallajökli og fjöllunum
þar í kring. Til forna er talið, að Markarfljót
hafi runnið alt til sjáfar eftir svonefndum Mark-
arfljótsfarvegi. Seinna á tlmum íór vatnið að
skifta sér og leggjast í aðra farvegi og búa til
nýja. Og eítir því sem tímar liðu fram virðist
svo, sem þessi breyting hafi orðið áhrifameiri
og jarðspjöllin stórfeldari.
Á seinni tfmum hefir Markarfljótsvatnið
skift sér, ofarlega í dalbotninum í dal þeim, er
gengur inn á milli Eyjafjallanna annarsvegar
og Eljótshlíðarinnar og Þórólfsfells á hina hlið-
ina. Gamli Markarfljótsfarvegurinn er austast-
ur, þá Álarnir, Affallið og Þverá vestast. En
mjög er'það mismunandi, hvað vatnið er mikið
í hverjum þessara farvega á ýmsum tímabilum.
Undanfarin ár hefir meginhluti vatnsins legið í
Þverá, og valdið miklum skeindum.
Þessi breyting á vötnunum orsakast af
framburði þeirra. Þau flytja með sér ofan úr
fjöllunum og jöklunum mikið af möl, sandi og
leir, og bera undir sig. Af þessu leiðir, að far-
vegurinn hækkar smátt og smátt og fyllist.
JÞegar farvegurinn er orðinn jafn hár landinu
í kring eða hærri, ryðst vatnið úr honum og
13
gerir sér nýjan farveg, eða legst í eldri farvegiý
sem þá liggja orðið lægra. Stafa af þessu
spjöll og skemdir á landi.
Yanalega er meira og minna vatn í öllum
þessum áðurnefndu farvegum, en aðal vatns-
megnið liggur þó mest i einum þeirra eða tveim-
ur, vissan áratíma. — Eyrir tæpum 20 árum,
var meginhluti vatnsins í sjálfum Markarfijóts-
farveginum. En um 1893 fór það að kasta sér
meira vestur á bóginn, í Álana og Affallið. Ár-
ið 1896 kom hlaup í Markarfljót, og lagðist þá
vatnið alfarið í vestri farvegina og mest í Þverá.
Síðan hefir langmestur hluti vatnsins verið í
Þverá, og sum árin að öllu leyti. Hinsvegar
hefir mjög litið vatn verið í Markarfljóti þetta
tímabil. Síðustu árin hafa einnig Álarnir ver-
ið svo að segja þurrir; sama er að segja um
Affallið.
En af vatnavextinum í Þverá hafa Ieitt
miklar skemdir og landspjöli. Mest hafaland-
spjöllin orðið i Vestur-Landeyjahreppi, Eljóts-
hlíð og Ásahreppi í Holtum. Árið 1904 braut
Þverá sig gegn um austurbakkann, og vatnið
flæddi inn á Yestur-Landeyjarnar eftir svonefnd-
um Valalæk. Tók þá af 10—12 jarðir í þeirri
sveit, þar á meðal Skúmstaði. Skömmu síð-
ar braut hún sig gegn um hakkann hjá Fróð-
holti, og óx vatnið mjög við það, er flæddi inn
á Landeyjarnar. — Var varið allmiklu fé, alt
að 6000 kr., til þess. að hlaða í Valalækjarós-
inn, en verkið ónýttist og ekki varð við neitfc
ráðið fyrir vatni.
Úr Þverá, ofan til á móts við Valalækinn,.
liggur íarvegur til vesturs, neðan við Safamýri,
og nefnist hann Djúpós. Ettir honum rennur
mikið vatn úr Þverá. Veldur það vatnsfylli
og bleytu í Safamýri, og gerir það ókleyft að
stunda heyskap í henni neðanverðri. Er það
mikill skaði, því engi er þar afargrasgefið og
gott. Komið hefir til orða að hlaða í Djúpós,
og með því vernda mýrina fyrir vatnságangi.