Akranes - 01.12.1944, Qupperneq 13

AKRANES
145
hvort einn hefði við að ausa og reyndist það kleift með stöð-
ugu áframhaldi. Var nú troðið í stærstu rifurnar og bætti það
nokkuð úr. Kom það í hlut Reykjavíkur piltsins að ausa. Lét
hann eigi af því, að þetta væri „hrip en ekki skip.“
Þótt áraburður okkar Þorsteins væri ekki með sjómanns
svip, léttum við þó lítið eitt undir með þeim nöfnum, og heilir
náðum við í höfn á þessu lekahripi, sem enginn heilvita-
maður mundi telja sjófært nú á tímum. En farið var heldur
ekki dýru verði keypt, því að skipsleigan var einar fjórar kr.
Guðmundur Þorgrímsson var æðrulaus, þótt hægt skriði og
þungur væri róðurinn. Hann var sonur séra Þorgríms í Saur-
bæ á Hvalfjarðarströnd og bróðir þeirra systra, Steinunnar í
Höfn í Melasveit og Ragnheiðar á Grund á Akranesi. Magn-
hildur, kona Guðmundar, var að nokkru leyti uppeldisdóttir
Jóns sýslumanns Thoroddsens á Leirá. Má meðal annars ráða
í, að svo hafi verið, af brúðkaupskvæði, sem Jón Thoroddsen
orti til þeirra. Þar segir hann:
Þorvaldur þess mig bað,
þér ungri hlynna að.
Eg vildi inna það
af hendi bezt.
Á skáldið víst þar við tengdaföður sinn, Þorvald Sívertsen í
Hrappsey. Hefur Þorvaldur hreppstjóri í Belgsholti, sonur
þeirra hjóna, borið nafn hans.
Þau Belgsholtshjón komu mér þá svo fyrir sjónir, að þau
væru betur mennt en bændafólk var þá almennt.
Ekki er ég fær um að lýsa Reykjavík eins og hún kom mér
fyrir sjónir fyrir sextíu og sex árum. Þess gerist heldur ekki
þörf, því að margt hefur verið um hana skrifað frá ýmsum
tímum.
Klemens Jónsson landritari og Jón Helgason biskup, sem
voru báðir fræðimenn, hafa skrifað sögu Reykjavíkur frá
þessum árum. Þar sátu þeir við menntabrunn í æsku og nutu
þess í ríkum mæli, sem höfuðstaður landsins hafði bezt að
bjóða.
Nú kom ég þar í fyrsta skipti, eins og álfur úr hól. Ég
vissi það eitt, að hér var ekki tími til að standa og glápa, því
að ég átti að taka út vörur á lest mína: Korn hjá Jóni Zímsen
og harðfisk hjá Einari Sigvaldasyni í Háholti. Utanbúðar-
manninn hjá Zímsen hafði ég áður séð á Brákarpolli. Hann
hét Hafliði Guðmundsson, maður gegn og gætinn. Meðal af-
greiðslumanna í búðinni var Jón Bjarnason Straumfjörð.
Hann tók mér vinsamlega, þegar hann vissi um ætt mína
og taldi mig frænda sinn, og hafði það við rök að styðjast.
Síðar kynntist ég honum betur. Þótti mér hann jafnan lítil-
látur og ljúfur. Jón var móðurbróðir séra Bjarna Þorsteins-
sonar, tónskálds á Siglufirði, og þeirra systkina. Faðir hans
var Bjarni, sonur Einars Þórólfssonar í Kalmanstungu, en
móðir hans, Arndís Árnadóttir, systir þeirra bræðra, Jóns
stúdents á Leirá og Kolbeins á Hofstöðum. Jón Straumfjörð
fór ungur í skóla, en lauk þar ekki stúdentsprófi, gekk svo á
prestaskóla, þegar hann var 45 ára að aldri og var vígður til
Meðallandsþinga 1888, 48 ára að aldri. Eftir það lifði hann
fá ár. Jón bar með sér hið karlmannlega svipmót ætta sinna
og var vel á sig kominn að öllu líkamsgervi, en þó að sumu
.leyti ekki alþýðlegur. Hann mun hafa orðið kunnastur
fyrir ritgjörð, sem hann skrifaði um Jón biskup Vídalín. Ég
nafngreini hér aðeins tvo verzlunarmenn, þá Hafliða Guð-
mundsson og Jón Straumfjörð, því að bæði í þessari ferð og
síðar, um tíu ára skeið, hafði ég nokkuð saman við þá að
sælda.
Ekki voru nema örfáir verzlunarstaðir í Reykjavík, er ég
kom þar fyrst og flestir eign danskra eða norskra kaupmanna.
Það, sem auðkenndi alla þessa staði, var sterkur vínþefur,
sem lagði út um dyr allra sölubúða. Þegar inn var komið,
mátti sjá víntunnu á stokkum innan við búðarborðið, með
krana í botni, sem auðvelt var að opna, hvort sem vín var
mælt í stórum eða smáum skömmtum. Þá kostaði einn pott-
ur brennivíns sextíu aura. Það mætti því ætla, að meðan þess-
ar brennivínslindir stóðu opnar hverjum, sem hafa vildi,
hefði ekki orðið þverfótað hvorki úti né inni fyrir ofdrykkju-
mönnum. Svo var þó ekki, eins og bezt sést á því, að aðeins
tveir lögregluþjónar, sem voru báðir aldraðir menn, voru
látnir nægja í Reykjavík.
Ekki þurfti þá langt að fara út fyrir kaupstaðinn til þess
að reka sig á torfbæi. Þeir voru víðsvegar og margir svo að
ytra útliti, að það voru rétt nefnd hreysi. En þótt ytra útlit
væri hrjúft, gat stundum verið öðru máli að gegna, er inn
var komið.
Ég gisti í Hlíðarhúsum að þessu sinni. Um margra ára
skeið átti ég þar athvarf í Reykjavíkurferðum. Þar voru þá
þrír torfbæir í röð, með standþiljum, sem snéru til austurs.
Þar stendur nú íbúðarhús Geirs Sigurðssonar, Vesturgötu
26 A. Ég gisti í bænum, sem næstur lá götunni. Þar bjuggu
þá Jón Þórðarson og kona hans, Jódís Sigurðardóttir. Þau
voru þá nokkuð við aldur. Jón hafði verið formaður um
langan aldur og sægarpur. Hann var dökkur á brún og brá,
gildvaxinn og karlmannlegur, fáyrtur og hægur í fasi, en
gamanyrði hafði hann jafnan á takteinum. Þau Hlíðarhúsa-
hjón áttu fjögur börn, sem þá voru öll uppkomin og tvö
þeirra gif-t, Þórður, útvegsbóndi í Ráðagerði og Guðrún á
Mið-Seli, kona Magnúsar Vigfússonar frá Grund í Skorradal.
Tvær dæturnar voru þá ógiftar, Jódís, sem varð kona Ámunda
Ámundasonar frá Sandlæk og Vilborg, sem varð kona Ólafs
Þórðarsonar frá Vigfúsarkoti.
Það var svo enn 1878, að útvegsbændur höfðu uppsátur
fyrir áraskip sín með allri sjávarsíðunni innan frá Sölvhól
og til Eiðsgranda. Þá var líka allt Seltjarnarnes vel skipað
útvegsbændum, og margir þeirra nafnkenndir formenn. Væri
vel þess vert, að saga þeirra yrði skráð.
Fyrsta verk mitt er að Hlíðarhúsum kom, var að ganga til
sjávar með Jóni bónda til þess að hjálpa til að setja upp skip
hans. Vinnumenn hans tveir, Ámundi og Þórður Pétursson,
bróðursonur Jóns Þórðarsonar, síðar kenndur við Oddgeirs-
bæ, voru þá að koma á þeim úr beitifjöru innan úr Hval-
firði. Þessar beitifjöruferðir heyrast nú ekki lengur nefndar.
En um langt skeið voru þær taldar helzta fangaráðið fyrir
þá, sem stunduðu vorróðra á Faxaflóa.
Þegar ég í fyrsta sinn sá skip koma að landi, drekkhlaðið
af eintómum skeljum, þótti mér það næsta kynlegt, að svo
mikil vinna skyldi vera lögð í þvílík aflabrögð. En það voru
sjómennirnir, sem kunnu að meta þau. Mér er í minni, hvað
handtök þeirra voru hröð og viss, þegar þeir voru setztir í
hvirfingu utan um stóran hrauk af skeljum, klufu þær upp og
skáru úr þeim fiskinn. Ég horfði um stund á þessa myndar-
legu menn, sem voru að skeggræða um sjóferðir og dæma um
beituna, hvernig hún mundi reynast. Þá sagði einn, sem var
að skera úr: „Beitan verður ágæt í þetta sinn. Fyrsta verk
mitt, þegar í fjöruna kom, var að bíta sundur skel og prófa
beituna, fann ég strax, að hún var feit.“
Af þessu svari mátti ráða, að þarna voru í og með tann-
heilir piltar og ekki klígjugjarnir.
Meðan ég horfði á fiskimennina við sjóinn, fannst mér
Reykjavík með öllu horfin. En þó virtist hún ennþá fjær,
þegar komið var í gamla torfbæinn í Hlíðarhúsum. Jón Þórð-
arson var meðal ríkustu bænda þar um slóðir, hafði margt
hjúa, þar á meðal fjóra og fimm fullgilda vinnumenn. Hann
var einn af þremur, er sameinuðu sig um kaup á fiskiskútu,
fyrst einni og síðar tveimur öðrum. Hinir voru Geir Zoéga
og Kristinn í Engey. En í skrautlausum torfbæ undi Jón sér
þá hið bezta ásamt stórum hóp heimilismanna, bæði skyldra
og vandalausra.
Eftir þessa fyrstu komu mína í Reykjavík stóð gamli torf-
bærinn í Hlíðarhúsum opinn fyrir mér, hvort sem mig bar
þar að dyrum á nótt eða degi. Aldrei var ég þar gestur nema
að nafninu til, heldur eins og einn af vandamönnum þessa
ógleymanlega heimilis. Vetrarvökurnar báru þar sama svip
og á beztu sveitaheimilum þeirra tíma. Og að lokinni vöku
las húsbóndinn lesturinn og söng sálma fyrir og eftir, ásamt
dætrum sínum.