Akranes - 01.01.1950, Blaðsíða 4

berklaveiki er fullt svo há hér, sem annars
staðar i Norðurálfu, eða jafnvel hærri. —
Þetta er vissulega ekkert undarlegt. Hér
var lítið um lækna, lítið um veikina vitað
og ekkert um vamir. Svo kemur og enn
annað atriði hér til greina. Fólkið flykk-
ist úr sveitinni — strjálbýlinu — til þétt-
býlis á mölinni. Frá mjólk og hollara mat-
arræði til mjólkurleysis og takmarkaðra
fæðis og óhollara að öðru leyti. Allt þetta
hlaut að auka á hættuna, enda vakna menn
fljótlega bókstaflega talað við vondan
draum. Sjúkrahúsin voru fá og iítilfjör-
leg og óhægt um einangrun og hjúkrun.
Það bætti þá heldur ekki úr skák, að al-
menningur varð ofsahræddur við þennan
ljóta og leiða gest. Var það engan veginn
óeðlilegt eins og högum var háttað og veik-
in hagaði sér.
Þegar hér um ræðir var Guðmundur
Björnsson landlæknir. Gáfaður, eidheitur
áhuga- og framfaramaður, ekki aðeins um
heilbrigðismál, heldur almenn mannúðar-
og menningarmál og landshagi yfirleitt.
Þessum mæta manni var ljóst, að hér
varð að gera stórt átak. Hann virðist hafa
farið alveg rétta leið. Hann skirskotar til
allrar þjóðarinnar. Það var margra hluta
vegna skynsamlegt. Svo heitur maður og
harður á sprettinum sem Guðmundur
Björnsson var, átti auðvelt með að koma
þjóðinni í skilning um, að hún ætti hér
mikið í húfi. Útbreiðsla veikinnar sýndi
henni vissulega að vá væri fyrir dyrum
ef ekkert væri aðgert. Veikin herjaði alls-
staðar án manngreinarálits. Fyrir henni
gat enginn verið óhultur. Nú var rétt og
sjálfsagt að reyna á skilning, vit og úthald
þjóðarinnar til viðreisnar undir forustu
læknanna, og herforingja þeirra, yfir-
manns heilbrigðismálanna, landlæknisins
sjálfs. Guðmundur Björnsson gerðist þann-
ig forgöngumaður að stofnun Heilsuhælis-
félagsins 1906. Voru undirtektir lands-
manna mjög góðar. Deildir stofnaðar
víða um land, er söfnuðu miklu fé miðað
við þá tíma. Meira að segja Islendingar í
Vesturheimi tóku þátt í þessari fjársöfn-
un. Einnig veitti Oddfellow-félagið í
Reykjavík málinu stuðning. Allt þetta
lánaðist og varð til þess, að ákveðið var
að reisa heilsuhæli á Vífilsstöðum. Var
hornsteinn lagður 31. maí 1909, og í sepl-
ember á næsta ári tók hælið á móti fyrstu
sjúklingunum.
Máttur samtakanna.
Það er talið alveg víst, að lengi hefði
dregizt bygging og starfra'ksla Vífilsstaða-
hælis, ef ekki hefði verið valin leið Guð-
mundar Björnssonar um almenna félags-
stofnun og þannig skírskotað til allrar
þjóðarinnar. Þetta mistókst heldur eng-
an veginn. Þetta var í fyrsta sinn, sem
á þennan hátt og almennt var leitað til
þjóðarinnar. Þetta varð hennar áhugamál,
og með samtakamætti var unnið mark-
visst að því á þennan hátt, að hindra út-
breiðslu veikinnar og veita sjúklingum
von um bata og viðeigandi aðhlynningu.
GuÖmundur Björnsson, landlœknir.
Enda þótt þetta mikilsverða og merki-
lega félag byggði ekki styrk og stuðnings-
laust þetta fyrsta heilsuhæli landsins, átti
það ekki aðeins mestan þátt í byggingu
þess, heldur rak það stofnunina ailt lil
1916, er ríkið tekur við rekstrinum. Heilsu-
hælið hefur síðan verið stækkað mikið.
Upphaflega var þar rúm fyrir 80 sjúkl-
inga, en nú munu sjúklingar að jafnaði
vera 200. Við s. 1. áramót voru þeir 206.
Þetta átak Guðmundar Bjömssonar og
þeirra manna, sem með honum stóðu
fremstir í flokki, var stórkostlegt. Fyrsta,
stærsta og merkilegasta sporið, sem stígið
var í berklavarnamálunum hér á landi.
Heilsuhælið á Vífilsstöðum hefur áreið-
anlega átt stórkostlegan þátt í því að
stöðva útbreiðslu veikinnar og bæta hag
og aðbúð þeirra, sem orðið hafa að líða
tjón á sál og likama af völdum þessa
hætlulega sjúkdóms.
Fjöldi deilda.
Hér skal nú aðeins bent á, hvernig þjóð-
in tók þessum boðskap forystumanna þessa
mikilvæga máls. Fer hér á eftir fjöldi
deilda í hinum ýmsu sýslum landsins.
Skaflajellssýslur. Þar starfa deildir i 7
hreppum.
Rangárvallasýsla. Þar starfa deildir Ííka
í 7 hreppum.
Árnessýsla. Þar starfa 10 deildir.
Gullbringu- og Kjósarsýsla. Þar starfa
deildir i 5 hreppum.
Borgarjjar'Öarsýsla. Þar starfa 9 deildir.
Virðist mér það vera eina sýslan, sem
hefur starfandi deild í öllum hrepp-
um sýslunnar.
Mýrarsý\sla. Þar eru starfandi deildir i
4 hreppum.
Snœfellsness- og Hnappadalssýsla. Þar
tru lika deildir í 4 hreppum.
Dalasýsla. Þar starfa deildir í 5 hreppum
sýslunnar.
BarÖasirandasýsla. Þar eru starfandi deild-
ir í 6 hreppum.
ísafjarðarsýsla. Þar eru líka slarfandi
deildir i 6 hreppum.
Húnavatnssýsla. Þar er deild aðeins í
Þorkelshólahr eppi.
SkagafjarÖarsýsla í þeirri sýslu starfa
deildir í 4 hreppum.
Kyjaf jarÖarsýsla. í þeirri sýslu starfa deild-
ir i 6 hreppum.
Þingeyjarsýslur. t þeim sýslum starfa
deildir í 7 hreppum.
NorÖur-Múlasýsla. Þar starfa deildir i
6 hreppum.
SuÖur-Múlasýsla. Þar starfa deildir einn-
ig í 6 hreppum.
Þá eru að sjálfsögðu fjölmennar deildir
í Reykjavik, Isafirði, Seyðisfirði, Vest-
mannaeyjum og Akureyri.
Starfsemi deildanna var vitanlega fólg-
4
AKRANES