Dagblaðið Vísir - DV - 19.07.2004, Blaðsíða 25

DV Fókus
MÁNUDAGUR 7 9. JÚLÍ2004 25
Eitt helsta kennileiti Reykjavíkur, Hallgrímskirkja. á sér hugsanlega fyrirmynd í Danmörku. Bygging
kirkjunar hófst 1937 og var hún teiknuð af Guðjóni Samúelssyni arkitekt sem þá var húsameistari
ríkisins, en margir komu að hönnun kirkjunnar enda byggingartíminn langur. Hallgrímskirkja er
afar lík Grundtvigskirkju, stærstu kirkju Kaupmannahafnar, sem Guðjón var mjög heillaður af.
Innra rými kirkjanna er svo nauðalíkt að varla er hægt að greina á myndum hvor er hvað. Það má
því segja að kennileiti Reykjavíkur á Skólavörðuholti sem blasir yfir alla borg sé fengið að láni frá
frændum okkar Dönum.
Hugmynd um kirkju á Skóla-
vörðuholti kviknaði fyrst árið 1916
þegar Einar Amórsson þáverandi
ráðherra óskaði eftir því við Guðjón
Samúelsson húsameistara að hann
gerði uppdrátt að húsum fyrir safha-
byggingar. Guðjón gerði uppdráttinn
og fannst viðeigandi að reisa sö&iin í
kringum kirkju sem stæði efst á hæð-
inni. Ekkert varð þó úr framkvæmd-
um í þetta skipti. Árið 1924 var farið
að vinna í skipulagi bæjarins og gerir
Guðjón þá ráð fyrir því að á Skóla-
vörðuholti verði reist háborg ísl-
enskrar menningar.
Efst á Skólavörðustíg gerði hann
ráð fyrir að reisa fimmföld bogagöng
í gomeskum stíl sem væri hliðið inn í
háborgina. Um leið og komið var í
gegnum hliðið blasti við dómkirkja
byggð í grískum krossstil - jafnarma
grískur kross á miðju torgi sem er
rétthyrndur ferhymingur 150 metrar
á hlið. Árið 1930 fóm fjórir fulltrúar
sóknamefndar dómkirkjunnar niður
í stjómarráð og óskuðu eftir því við
kirkjumálaráðherra að byggð yrði ný
kirkja þar sem sú gamla væri orðin
alltof lítil fyrir söftiuðinn, helst vildu
þeir að kirkjan risi á Skólavörðuholti.
Ákveðið var að efna til samkeppni
um hönnun byggingarinnar en að
lokum var leitað til húsameistara
Guðjóns Samúelssonar um hönnun
kirkjunnar þar sem samkeppnistil-
lögurnar þóttu ekki nægilega góðar.
Guðjón lagði fram tiilögu að stórri
landskirkju hins nýja tíma sem til-
einkuð yrði séra Hallgrími Péturs-
syni. Hann gerði ráð fyrir að reisa
Jdrkjuna efst á Skólavörðuhæð með
gomeskum blæ sem bæri svipmót ís-
lenskrar náttúru. Gerði Guðjón tvö
líkön af kirkjunni og fengu bæjarbúar
að velja hvor kirkjan yrði byggð.
Vitnað í Grundtvigskirkju
Kór kirkjunnar er hjálmur í end-
urreisnarstíl. Fremst er turn mynd-
aður úr hundruðum stein-
steypustuðla. Hann átti að vera
það hár að hann sæist allstaðar
frá borginni (bænum) og yrði
nokkurskonar viti sem sjómenn
sæju við siglingu inn að Reykja-
vík. Rifur í þaki turnsins áttu að
lýsa uppí himininn á tilkomu-
mikinn hátt. Stuðlarnir skírskota
til íslenskrar náttúru og trúarinn-
ar en trúarleg tákn er víða að
finna í byggingunni. Sitthvoru
meginn við turninn eru vængir
sem hýsa skrifstofur safnaðarins,
prestanna og starfsfólks.
Hliðarveggir kirkjunnar eru
mjög háir og bera uppi mikimi þak-
þunga sem auk þess þrýstir þeim út.
Til þess minnka kostnað við gerð
veggjanna notaði Guðjón þunna
veggi, styrktarstoðir bera svo uppi
þakið en þær eru í formi stuðlabergs.
Stuðlaberginu var ætlað að gefa kirkj-
unni séríslenskt einkenni auk þess
sem Guðjóni þótti stuðlabergið falla
vel að stóm pípuorgeli sem fyrirhug-
að var í kirkjunni. Stuðlabergstilvitn-
unin er þó varla sér íslensk þar sem
nauðalíkt form einkennir art deco
byggingar í New York og víðar t.a.m.
Empire state og aðrar byggingar. Auk
þess vimaði Guðjón oftar en ekki til
Grundtvigskirkju, stærstu kirkju
Kaupmannahafnar, sem er að mörgu
Framhlið Hallgrímskirkju er mjög lík
Grundtvigskirkju þar sem vængir kirkj-
unnar ná alveg upp allan turninn.
leyti mjög llk Hallgrímskirkju.
Grundvigskirkjan er þó ólík Hall-
grímskirkju að því leyti að hún er
hlaðin úr múrsteinum á meðan Hail-
grímskirkja er öll steinsteypt. Guðjón
hafði áður notað smðlabergstilvim-
un bæði í Þjóðleikhúsinu, Háskóla ís-
lands og í Laugameskirkju sem hann
teiknaði síðar.
Alla tíð í fjársvelti
Við hönnun byggingarinnar notar
arkitektinn einungis þær tölur sem
teljast vera helgar, en það em tölurn-
ar þrír, sjö og m'u. Við aðalinngang
em þrjár tröppur, kirkjunni er skipt
að innan í þrjá hluta, gluggarnir á
hliðum kirkjunnar em m'u, gluggarn-
ir í kórbyggingunni em sjö, tröppur
frá kirkjugólfi upp á kórgólf em sjö.
Þessi regla er ekki algild þó svo að
hönnuður kirkjunnar hafi haft þetta
að leiðarljósi. Undantekningarnar
em fjölmargar t.d. em á henni fjórar
klukkur, 6 gluggar em á hverri hlið
tumsins o.s.frv. Byggingin var upp-
haflega hönnuð þannig að hana
mætti byggja í mörgum pörtum þar
sem ljóst var í upphafi að öðmvísi
gæti hún aldrei orðið að veruleika.
Á þeim tíma sem bygging kirkj-
unnar hófst þurfti að fá sérstakt sam-
þykki fyrir teikningunum ffá gjald-
eyrisráði og eftir að seinni heimstyrj-
öldinni lauk var efni til byggingarinn-
ar skammtað af sérstakri fjárhags-
nefnd. Þannig má segja að kirkjan
hafi alla tíð mátt þola fjársvelti en
varla er hægt að segja að byggingu
hennar sé enn lokið, þar sem frá-
gangur umhverfis bygginguna stend-
ur enn yfir.
Engin bygging eins lengi í
byggingu
Arið 1937 hófustframkvæmdirvið
bygginguna og var fyrsti áfangi vígð-
ur árið 1948 en byggingin í heild sinni
árið 1986. Guðjón lést árið 1950 og
hafði í raun aldrei lokið við teikning-
ar af innra rými kirkjunnar, en því
verki var lokið af húsameisturum rík-
isins og starfsfólki embættisins allt
fram að vígslu kirkjunnar. Smávægi-
legar breytingar hafa líka verið gerðar
á kirkjunni á byggingartí'ma hennar,
sú helsta er sennUega val á þakefni
hennar en Guðjón gerði alla tíð ráð
fýrir að á hana yrðu settar þakskífur
svipaðar þeim sem em á Landakots-
kirkju. Húsameistarar framtí'ðarinnar
breyttu þessari ákvörðun og em nú
málmplötur á húsinu sem óneitan-
Innra rými Hallgrfmskírkju og Grundt-
vigskirkju er svo nauðalíkt að vart má
sjá um hvora kirkjuna er að ræða.
lega hefur veruleg útlitsáhrif á þessa
stóm byggingu. Engin bygging hefur
verið lengur í byggingu hérlendis þó
svo að þetta þyki ekki óalgengur
byggingartími á kirkjum annars stað-
ar í veröldinni. Til samanburðar tók
bygging fýrirmyndarinnar, Grundt-
vigskirkju í Kaupmannahöfn um 40
ár.
Gönguleið Guðjóns áhrifa-
valdur
Bygging kirkjunnar var mjög um-
deild eins og oft er með stórar og
áberandi byggingar. Einn af helstu
andstæðingum hennar var Einar
Sveinsson húsameistari sem sagði
hana illa hannaða í alla staði, auk
þess sem óþarfa náttúmskreyti
stuðlabergssúlna gerði ekkert annað
en að auka byggingarkostnað og
þyngja byggingarstíl kirkjunnar. Ein-
ari fannst formin of mörg og þau illa
felld hvort að öðm. Einnig var það
gagnrýnt verulega að ekki skyldu vera
svalir fyrir kór og orgel eins og tí'ðkað-
ist í kirkjum þá og gerir reyndar enn.
Þetta litla atriði þótti vera mikil djörf-
ung og vom margir hræddir um að
hljómburður kirkjunnar yrði aldrei
fullnægjandi með þessu fyrirkomu-
lagi. Hailgrímskirkja er helsta kenni-
leiti Reykjavíkurborgar og sést nánast
ails staðar frá í borginni. Guðjón
Samúelsson bjó alla sína tí'ð ofarlega
á Skólavörðustíg og gekk upp og nið-
ur götuna alla daga. Líklegt er að
hann hafi þegar árið 1916 á leið sinni
upp Skólavörðustíg verið farinn að
íhuga útlit byggingar við enda göt-
unnar en margir vilja meina að þessi
gönguleið Guðjóns sé þess valdandi
hversu tilkomumikil byggingin er séð
frá neðanverðum Skólavörðustíg. Á
sama hátt hafa menn efast um mæli-
kvarða hennar úr öðrum áttum þar
sem hún er hvergi eins tilkomumikil
eins og frá sjónarhorni Skólavörðu-
stígs.
freyr@dv.is