Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1984, Page 6

Þorleifur Kinarsson prófessor:
Jarðfræðilegar aðstæður í
jarðgöngunum í Oddsskarði
í grein þessari er fjallað um jarðfræði
Oddsskarðs og jarðfræðilegar aðstæður
við jarðgangagerð á Norðfjarðarvegi
undir háskarðið. Rannsóknir á jarð-
fræði Oddsskarðs voru gerðar í tveim
áföngum.
Frumathuganir voru gerðar í septem-
ber 1964 af jarðfræðingunum Þorleifi
Einarssyni og Haraldi Sigurðssyni.
Samhliða jarðfræðiathugunum mældi
Guðjón Stefánsson, verkfræðingur, há-
skarðið og nágrenni þess og gerði kort
af svæðinu. í janúar 1965 var rituð
bráðabirgðagreinargerð um niðurstöður
jarðfræðiathugana og jarðfræðikort
teiknað.
í ágúst og september 1970 voru bor-
aðar þrjár holur með kjarnabor frá
Jarðborunum ríkisins á hugsanlegum
jarðgangaleiðum undir háskarðið. Jafn-
framt borunum voru niðurstöður jarð-
fræðiathugana frá 1964 endurskoðaðar.
Einnig voru skriða og jarðvegur við
hugsanlega munna jarðganga hreinsuð
burt inn að föstu bergi. Að jarðfræði-
athugunum unnu jarðfræðingarnir Þor-
leifur Einarsson og Grétar Guðbergs-
son. Greinargerð um niðurstöður rann-
sóknanna var samin í desember 1970.
Talið var að tvær jarðgangaleiðir kæmu
einkum til greina, báðar með munna
Eskifjarðarmegin (sunnan megin), 20
m austar en munninn er nú. Önnur leið-
in (leið I) var áætluð á svipuðum stað og
göngin eru nú (sjá mynd 2 í grein Jóns
Birgis Jónssonar hér á eftir). Gólfhæð í
munna að sunnan yrði í 609 m en að
norðan í 626 m y. s. og lengd jarðganga
yrði um 590 m. Hin gangaleiðin (leið 11)
yrði austar og munni Norðfjarðarmegin
um 150 m austan hins munnans. Göngin
yrðu um 410 m að lengd og gólfhæð í
norðurmunna 640 m y. s. Halli á göng-
um þessum hefði orðið miklu meiri en á
leið 1 og að auki kom í ljós við snjómæl-
ingar á árunum 1964—1971 að snjó-
þyngsli við norðurmunna styttri gang-
anna væri miklu meiri en við norður-
munna jarðganga eftir leið I.
Jarðgangaleið I var því valin og að auki
voru jarðfræðilegar aðstæður á leið 1
taldar mun betri en á leið II. Áður en til
framkvæmda kom var jarðgangaleiðin
flutt 20 m vestar eins og kemur fram hér
á eftir.
JARÐFRÆÐI SVÆÐISINS
Jarðmyndun íslands er skipt í mynd-
anir eftir aldri. Elsta jarðmyndun lands-
ins, blágrýtismyndunin, hlóðst upp í
eldgosum á síðari hluta tertíertímabils-
ins. Elstu lög blágrýtismyndunarinnar
austanlands eru um 13 milljón ára.
Þykkt þess hluta blágrýtismyndunarinn-
ar, sem fram kemur í fjöllum norðan
Reyðarfjarðar austan frá Barðsnesi-
Gerpi til Kistufells vestan Fagradals er
um 5000 m og heildarþykkt hennar á
Austurlandi alls um 10.000 m. Berg-
fræði- og jarðlagafræðilega skiptist
þessi 5000 m þykka myndun á Reyðar-
fjarðarsvæðinu í nær 50 deildir. Mest er
um basalthraunlög, en þó einnig nokk-
uð um líparít- og andesíthraunlög þ. e. í
fornum eldkeilum eða megineldstöðv-
um. Basalt (blágrýti) er basískt storku-
berg, venjulega dökkt eða gráleitt að lit.
Andesít er ísúrt gosberg, dökkt eða svart
að lit og glerkennt. Líparít er súrt gos-
berg, Ijóst eða gráleitt að lit.
Eftir að upphleðslu blágrýtismynd-
unarinnar lauk og höggun var um garð
gengin hefur blágrýtishellan veðrast og
sorfist og þá myndast rofslétta. Landið
lyftist síðan smám saman u. þ. b. 1000
m. Jafnframt tóku ár og síðar jöklar að
móta dali og firði, sem nú setja svo
mjög svip á landslag á Austurlandi.
Leifar hinnar fornu rofsléttu er enn að
sjá á hæstu fjöllum. (Nánari lýsingu á
jarðfræði Reyðarfjarðarsvæðisins er að
finna í grein eftir Bretann G.P.L.
Walker: Geology of the Reydarfjördur-
Area, Eastern-Iceland, sem birtist árið
1959 í Quarterly Journal of the
Geological Society of London, bls.
367-393.
JARÐFRÆÐI OIJDSSKARÐS
Ofarlega í Oddsdal, þ. e. norðan í
Oddsskarði, myndar líparíthraunlag
20—30 m hátt klettabelti. Ofan þcss er
um 170 m breiður stallur. Kollur kletta-
beltisins er í 605—612 m hæð. Líparít-
lagið er neðsta og elsta berglag á hinu
athugaða svæði.
Austast á svæðinu, ofan áðurnefnds
stalls, koma fram nokkur blágrýtislög
með þunnum millilögum, um 20 m að
þykkt (syrpa B). Sunnan í skarðinu
koma þessi lög í ljós í stallinum neðan
andesítlaganna í um 600 m y. s. Ofan á
þessari blágrýtislagasyrpu er 30—40 m
þykk syrpa af andesíthraunlögum með
misþykkum millilögum (syrpa A).
Andesítlögin eru nokkuð misþykk,
3—20 m, og sama máli gegnir um set-
lögin á milli hraunlaganna, en þau eru
frá örfáum sentimetrum upp í 14 m að
þykkt. Fjöldi andesítlaganna í sniðum í
hlíðum skarðsrimans og borholunum er
nokkuð breytilegur. Fæst voru þau í
borholu II, aðeins tvö, en þar er reyndar
einnig þykkasta setlagið í syrpunni, í
Mynil I. Cunnamunmnn EskiJ'jardarmegin. EJ'st í Jjullimt er bellctð basallhruunlun (dyngju-
hrailhj. Ofan veyar sjást J andesillöy oy liyyja juröyönyin að ineslu I þvi neðsla. Við yanya-
inunnunn cr sliillur sieypiur forskdli veyna sjóþvnysla. — Ljósin.: Björn A. Harðarson.
68 — TÍMARIT VFI 1984