Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1959, Page 44

þessum sökum meira eða minna. Rannsóknir á þessu
tifi leiða betur og betur i Ijós, hvernig háloftin svara
áhrifum frá sólinni og þá um leið, hvernig þau eru
gerð.
Náskyld fyrirbrigði eru riðstraumar, sem með íleiðni
skapast í jörðinni. Þeir gera það kleift að mæla með
nokkurri nákvæmni eðlismótstöðu i djúplögum jarðar.
Þar sem mótstaðan er mjög háð hitastigi, hefur komið
fram sú hugmynd, að mæla á þennan hátt hitastigið
í jarðskorpunni, en rannsóknir í þessa átt munu enn
ná skammt. Fyrir atbeina Gunnars Böðvarssonar
verkfræðings hefur sérstökum mælitækjum, sem lúta
að þessu, verið komið fyrir í segulstöðinni hér.
Að lokum skal minnzt á eitt fyrirhrigði, sem tengt
er segulsviðinu og fyrst nýlega hefur vakið verulega
eftirtekt, þótt raunar sé langt siðan því var fyrst veitt
athygli, en það eru svokallaðir flaututónar (whistlers).
Tónar er að vísu ekki réttnefni, þvi hér er um raf-
sveiflur að ræða, en tiðni þeirra er slik, 10000—20000
sveiflur á sekúndu, að ef um loftsveiflur væri að
ræða, mundi eyrað skynja þær sem tón. Sveiflurnar
verða þó heyranlegar séu þær settar beint i samband
við hátalara og er það réttlæting á þvi áð tala hér
um tóna.
Þessir tónar heyrast annað slagið eins og lang-
dregið flaut með hækkandi tónhæð. Sú sannfærandi
skýring hefur nýlega fengizt á þeim, að þeir stafi frá
eldingum á mjög fjarlægum stöðum á jörðinni og hafi
rafsveiflan borizt eftir segulkraftlínu milli upphafs
og endamarks. Á 6. mynd sést jörðin og noltkrar segul-
kraftlínur í sviðinu, sbr. og 3. mynd. Punktalínan
sýnir kraftlinu milli suðurodda Ameriku og Anna-
polis i Bandaríkjunum; hún nær lengst 1% jarð-
geisla út frá yfirborði jarðar. Elding við annan enda
linunnar gefur rafsveiflu, sem berst eftir kraftlin-
unni til hins endans en hraðinn vex með tiðninni og
þvi heyrast hærri tónar fyrst og þeir lægri síðast.
(42)