Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1977, Blaðsíða 150
um tengslum við göngu tungls. Lengd ársins gátu menn
ráðið af göngu sólar með því að athuga sólarhæð á há-
degi eða fylgjast með því frá degi til dags í hvaða átt sól
kom upp eða settist. Egyptar tóku beinlínis mið af af-
stöðu sólar til stjarnanna; þeir höfðu veitt því eftirtekt, að
flóðin í Níl hófust skömmu eftir að Síríus varð sýnileg
á himni fyrir sólarupprás og þessi vitneskja var þeim
mikils virði. Með slíkum aðferðum tókst mönnum að
ákvarða lengd ársins, stundum svo að litlu skeikaði.
Mayarnir í Mið-Ameríku eru sennilega sú þjóð, sem
hvað mesta rækt hefur lagt við tímatal sitt, svo að sumir
hafa kallað það áráttu. Munu heimildir vera fyrir því,
að mayarnir hafi ákvarðað lengd ársins svo að ekki
skeikaði meira en einum degi á fimm þúsund árum. Til-
gangurinn með því að finna lengd ársins var m.a. sá að
laga tímatal að árstíðunum, þannig að tiltekin dagsetn-
ing svaraði ávallt til sama árstíma eða því sem næst. Ef
munur er á lengd almanaksárs og árstíðaárs, flytjast
dagsetningar árstíðanna til, og verður þá að leiðrétta
það með innskotsdögum, innskotsvikum eða innskots-
mánuðum. Þannig var ástatt um tímatal það, sem land-
námsmenn á íslandi fluttu með sér frá Noregi, og þegar
Þorsteinn surtur leiðrétti tímatalið á 10. öld með því
að innleiða reglu um innskotsviku eða sumarauka, hlýt-
ur hann að hafa stuðst við athufanir á sólargangi, sem
gerðu honum kleift að ákvarða lengd ársins með sæmi-
legri nákvæmni.
Sóliírið.
Ákvörðun tímans hefur frá öndverðu verið tvíþætt
verkefni, annars vegar ákvörðun árstímans, sem hér hef-
ur verið drepið á, en hins vegar ákvörðun tíma dags eða
nætur. Að degi til er ganga sólar yfir himininn hin aug-
ljósa viðmiðun, en um nætur verður að notast við
hreyfingu stjarnanna. Frumstæðasta aðferðin er sú að
reikna tímann eftir því hvar sól eða stjarna er stödd
miðað við ákveðin kennileiti á sjóndeildarhringnum.