Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1977, Blaðsíða 154
reiknað í 24 jöfnum stundum, en almenningur kaus held-
ur að skipta deginum í 12 stundir og nóttinni í aðrar 12.
Þar sem lengd dags og nætur var háð árstímum urðu
stundirnar nokkuð breytilegar að lengd, og var tekið
tillit til þessa við smíði vandaðra vatnsúra.
Yélrænar klukkur.
Fyrsta skrefið í þá átt að smíða vélrænar klukkur var
stigið austur í Kína, einhvern tíma á fyrstu öldunum eftir
Krists burð. Var þar um að ræða vatnshjól með röð
af skálum, sem vatn rann í, þar til þunginn knúði hjólið
áfram einn rykk í senn. í Evrópu notuðu menn vatnsúr
lengi framan af, og voru þau orðin eftirsótt verslunar-
vara um árið 1200. Menn geta þó ímyndað sér vand-
kvæðin á því að nota vatnsúr að vetri til í norðlægum
löndum. Elstu heimildir sem ég hef getað fundið um
tímaglös eða sandklukkur eru frá því á 14. öld, í Evrópu,
en þá var talsvert farið að nota slík áhöld í sjóferðum.
Hins vegar getur varla farið hjá því, að einhvers konar
sandklukkur hafi verið í notkun í eyðimerkurlöndum eins
og Egyptalandi; sandurinn hefði a.m.k. átt að vera þar
nærtækari en vatnið.
Eiginlegar vélrœnar klukkur, knúðar með lóðum, voru
fundnar upp í Evrópu á 13. öld. Fyrstu klukkurnar af
þessu tagi gengu afar ójafnt á okkar mælikvarða, og
framfarir í klukkusmíð voru fremur hægar. Jafnvel þeg-
ar kom fram á 17. öld voru klukkurnar ekki orðnar betri
en svo, að meðalskekkjan yfir sólarhringinn nam 5-10
mínútum. Þessar klukkur leiddu þó smám saman til þess
að almenningur fór að skipta sólarhringnum í 24 jafnar
stundir. Skipting stundanna í mínútur og sekúndur tíðk-
aðist hins vegar ekki fyrr en fyrsta nákvæma klukkan
kom til sögunnar, en það var pendúlklukkan, sem holl-
endingurinn Huygens fann upp árið 1656. Pendúlklukk-
urnar ollu byltingu í tímamælingum; gang þeirra mátti
stilla svo að ekki skeikaði meira en 10 sekúndum á dag.
Þeir menn, sem hvað mesta þörf höfðu fyrir nákvæm-
(152)