Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1977, Blaðsíða 156
Meðalsóltíminn.
Þessar nákvæmu klukkur leiddu af sér nýtt vandamál.
Áður en þær voru fundnar upp, höfðu menn vanist því
að stilla klukkur beint eftir gangi sólar á hverjum stað.
Þegar sól var í hásuðri á staðnum, voru klukkurnar stillt-
ar á 12. Klukkurnar sýndu því það sem kallað er sann-
ur sóltími. En þegar pendúlklukkunum fjölgaði og þær
urðu nákvæmari, urðu menn áþreifanlega varir við það,
sem fræðimenn höfðu reyndar vitað, að sólarhringarnir
eru örlítið mislangir, og nemur munurinn allt að því
einni mínútu frá einum árstíma til annars. Þessi sveifla
er árstíðabundin og stafar af halla jarðmöndulsins og
fráviki jarðbrautarinnar frá hringlögun. Til þess að góð
klukka fylgi sönnum sóltíma, þarf þvi sífellt að vera að
stilla hana. Sé klukkan hins vegar stillt eftir meðalgangi
sólar, verða menn að láta sér lynda, að sólin sé ekki
alltaf nákvæmlega í suðri á slaginu klukkan 12. Mestur
er munurinn í nóvember og febrúar, en þá er sólin
stundarfjórðungi á undan eða eftir áætlun samanborið
við klukku. sem stillt hefur verið eftir meðallengd sólar-
hringsins. Á síðari hluta 18. aldar var nákvæmni klukkna
orðin slík, að fráleitt var talið að eltast við árstíðasveifl-
urnar í lengd sólarhringsins. Á fyrri hluta 19. aldar var
loks hætt að nota sannan sóltíma sem viðmiðun í stjörnu-
fræðilegum almanökum, og var meðalsóltími tekinn upp
í staðinn.
Miðtími Greenwich.
Ákvörðun tímans var svo mikilvæg fyrir skipstjórnar-
menn, að siglingaþjóðir sáu fljótlega nauðsyn þess að
koma upp sérstökum stjörnuathugunarstöðvum til að
sinna þessu verkefni. Kunnust þeirra er eflaust stjörnu-
stöðin í Greenwich, sem komið var á fót árið 1675.
Þessi merka vísindastöð var flutt frá Greenwich fyrir
nokkrum árum vegna versnandi athugunarskilyrða, en
það vitnar um uppruna hennar, að hún skuli til skamms
tíma hafa verið rekin af breska sjóhernum. Eins og öllum
(154)