Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1977, Blaðsíða 169

Þetta fyrirbæri var fyrst staðfest með athugunum á tíðni
ljóss, sem berst frá mjög þéttum stjörnum, sem hafa
sterkt þyngdarsvið. Árið 1960 tókst svo að sýna fram á
það með mælingum á tíðni gammageisla, að tíminn hði
örlítið hægar niðri við jörð en uppi í háum turni, vegna
mismunandi þyngdarsviðs. Til þess að þeir, sem búa í
háhýsum, fari ekki að hafa áhyggjur af því, að þeir
þurfi að stilla klukkur sínar of oft, er rétt að taka fram,
að tíðnimunurinn, sem mældist, var ekki sérlega mikill;
hann svaraði til einnar sekúndu á 30 milljón árum.
Auk þyngdarsviðsins hefur hreyfing athugandans áhrif
á rás tímans, eins og áður er sagt. Þetta kemur þannig
fram, að tíminn líður hægar, ef hratt er ferðast. Ein af-
leiðingin af þessu, er hin fræga klukkuþversögn Lange-
vins um manninn, sem ferðast út í geiminn og uppgötv-
ar, þegar hann kemur aftur, að tvíburabróðir hans á
jörðinni hefur elst meira en hann sjálfur. Um þessa
þversögn hafa verið skrifaðar ótal greinar og jafnvel
heilar bækur, og deilurnar eru ekki hljóðnaðar enn. Erfið-
leikarnir við að sanna kenninguna með tilraun eru þeir,
að áhrifin verða ekki veruleg fyrr en ferðast er með
hraða, sem nálgast ljóshraðann.
1 október 1971 var gerð skemmtileg tilraun til að
sannreyna þessa sérkennilegu niðurstöðu um áhrif hreyf-
ingar á rás tímans. Tveir vísindamenn lögðu af stað frá
Bandaríkjunum með fjórar atómklukkur meðferðis og
ferðuðust flugleiðis umhverfis jörðina, fyrst einn hring
til vesturs og síðan annan hring til austurs. Eftir hvora
ferð voru klukkurnar bornar saman við atómklukkur í
stjörnustöðinni í Washington. Nú ber þess að gæta, að
klukkurnar í Washington voru ekki kyrrar á meðan, held-
ur snerust þær með jörðinni kringum jarðmöndulinn.
Þegar vísindamennirnir ferðuðust til vesturs, á móti
jarðsnúningnum, áttu klukkur þeirra því að ganga hrað-
ar en klukkurnar í Washington. Á austurleið áttu klukk-
urnar hins vegar að seinka sér.
Þar á ofan var þess að vænta, að klukkurnar hjá
(167)