Dagblaðið Vísir - DV - 13.04.2005, Blaðsíða 16

76 MIÐVIKUDAGUR 13. APRÍL 2005
Kærisáli DV

Björn Harðarson og Eygló Guðmundsdóttir eru
sérfræðingar DV í málefnum sálarinnar. Þú get-
ur sent þeim bréf á kaerisali@dv.is.
Kökuskrímslið borðar hollara fæði
Velflest bandarisk (og jafnvel einhver is-
lensk) börn þekkja kökuskrimsliö bláa úr
Sesame Streetsem hámar i sig smákök-
urnar um leiö og þaö minnir á stafinn C
(sem stendur vitanlega fyrir enska oröiö
cookie). En nú á timum mikillar offitu,
ekki síst hjá börnum, hefur þaö vigi veriö
fellt. I nýju þáttaröðinni, þeirri 35. i röö-
inni, sést kökuskrímslið læra aö smákök-
ur eru bara„stundum"-matur. Þaö er
nefnilega til „alltaf'-matur sem má boröa
hverner sem er en„stundum"-mat eigi
bara aö boröa í miklu hófi.
Kt
Ljósameðferð
virkar jafn vel
og lyf
Áður hefur veriö fjallaö um áhrif
Ijósameöferöar á skammdegls-
þunglyndi. Þeim sem þjást afslíku
hérá landi liður væntanlega betur
meö hækkandi sól en nú hefur ver-
iö sýnt fram á aö Ijósameöferöin
virkarjafn velog lyfjameöferö.
Teknar voru saman um 20 rann-
sóknlr og skýrslan, sem birtist i
American Journal of Psychiatry, ber
vitni um þaö. Ljósameðferð gengur
út á aö viökomandi eyðir ákveön-
um tima, oftast20-40 minútum i
senn, fyrlr framan sérstakan Ijósa-
lampa. Líkaminn framleiðir í kjöl-
fariö efni sem hefur jákvæö áhrifá
andlega heilsu. Slík meöferð hefur
oft mátt sæta gagnrýni hjá efa-
semdamönnum en niöurstaöa
skýrsluhöfunda virðist sýna fram á
aö þó svo að rannsóknirnar sem
framkvæmdar hafa veriö séu mis-
jafnar, sé heildarniðurstaöan sú aö
meðferðin beri góðan árangur.
I
Vinnustreita
hefur áhrif
Ef þér llkar ekki vel við
vinnuna og líður illa útaf
henni, gæti það haft skaðleg
áhrif á líkamlega heilsu þína.
Vinnustreita tengist oft kvill-
um eins og háls- og bakverkj-
um, hausverkjum eða háum
blóðþrýstingi. Þá er einnig
mikiö um kvilla sem tengjast
maganum, svo sem magasár
og/eöa meltingartruflanir. Sí-
fellt fleiri leita sér meðferöar
vegna vinnuálags, bæði and-
legrar og líkamlegrar meðferð-
ar. Sérfræöingar segja að al-
geng ástæða fyrir vinnukvíða
geti verið að margir setji upp
sérstakt andlit þegar þeir
mæta til vinnu og að fram-
koma þeirra þar endurspegli á
lítinn eða engan hátt þeirra
raunverulegu karakter.
Sæl/J!
Ég er nýbúin að kynnast
strák og tel ég að við séum
mjög hrifin af hvort öðru.
Hann hefur verið tregur til að
koma með í
ferðalög með
vinum mínum
og átti greini-
lega erfitt meö
að byrja að sofa
heima hjá mér. Hann virðist
oft kvíðinn þegar hann er
að fara að sofa. Ég reyndi
mikið að ræða þetta
við hann og tókst
loks í síðustuviku
að draga það upp
úr honum að
hann gengi stund-
um í svefni. Er
það að ganga í
svefni eitthvert
ákveðið vanda-
mál og ætti ég ekki
að ræða þetta meira við hann?
Kveöja, Sveíhgengilskona.
Sæl, Svefngengjlskona!
Að ganga í svefni er vel þekkt
vandamál. Það má áætía að 10-30%
barna gangi að minnsta kosti einu
sinni í svefni og 2-3% þeirra gera það
oft. Almennt kannast 1-7% fólks við
að ganga í svefiii meðan aðeins um
0,6% gengur í svefni reglulega, eins
og einu sinni í viku eða mánuði.
Flestír fullorðnir sem ganga í svefni
hafa gengið í svefni sem börn og
yfirleitt er talið að þetta sé ætt-
gengt. Gangan á sér stað í svoköll-
uðum „hægbylgjusvefhi" (slow-
wave sleep) og á sér þá venjulega
helst stað fyrri hluta nætur eða
nánar tiltekið á fyrsta þriðjungi
svefntímans. Gangan stendur yfir-
leitt yfir í nokkrar mínútur tíl hálf-
tíma.
Innihaldslitlar samræður
Viðbrögð einstaklingsins við
umhverfi sínu á þessum tíma eru lít-
il og ásýndar virðist sá sem gengur í
sveftii stara tómlega út í loftið. Fólk
sem reynir að tala við einstaklinginn
eða vekja hann verður vart við að
ekki er mikið um svör og ef svo er þá
er allavega ekki um innihaldsmiklar
samræður að ræða. Hins vegar tekst
mörgum að aðstoða þann sem
gengur í svefni með því að biðja
einstaklinginn um að fara aftur að
sofa, sem hann/hún virðist skilja og
gerir. Ef fólki tekst að vekja þann
sem gengur í svefni verður hann
fyrst „hálfruglaður" og á erfitt með
að átta sig á aðstæðum en nær síðan
fljótt að hugsa skýrt og ná áttum.
Hins vegar man hann/hún lítíð
eða ekkert eftir því hvað gerð-
ist, hvort sem hann/hún er
vakin eða reynir að rifja upp
gönguna daginn eftir. Til þess
að svefnganga flokkist sem sér-
stakt vandamál þarf hún að eiga
sér stað án þess að tengjast vímu eða
sjúkdómi einhvers konar.
Til að ákveða hvort svefhganga
geti talist vandamál eða valdi vanda
þarf að skoða málið frá nokkrum
hliðum. Margir ganga nefnilega í
svefni án þess að það valdi miklum
óþægindum. Þeir ná sér kannski í
kodda eða fara á klósettíð og koma
svo bara til baka í rúmið og fara aft-
ur í eðlilegan svefti.
Ýmislegt gert í svefni
Fólk virðist þó geta farið
töluvert um í svefni án
þess að lenda í
miklum vand-
ræðum.
Það fel-
ur í
sér að ganga á milli herbergja, fara
upp og niður stíga eða inn í skáp án
þess að gera neitt af sér eða skaða
sig. Fólk framkvæmir meira að segja
hluti eins og t.d. að fá sér að borða
eða spjalla við sína nánustu. Flestir
þessara hluta em einfaldir og sjaldn-
ast er um flókið hegðunarmynstur
að ræða. Þó eru dæmi um að fólk
kveiki á tækjum, opni læstar hurðir
eða fari út úr íbúð eða húsi, sem get-
ur allt verið varasamt að einhverju
leyti. Fólk gerir líka sjaldnast nokkuð
óeðlilegt (annað en að ganga um
sofandi sem er í sjálfu sér óeðlilegt).
Óeðlileg hegðun á sér helst stað hjá
börnum sem ganga í svefni, eins og
t.d. að pissa inni í skáp.
Ræða málin
Það að ganga í svefni getur haft
ýmiss konar áhrif og verið misjafn-
lega truflandi fyrir einstaklinginn.
Fyrst ber að nefna slys og hættur -
einstaklingurinn getur t.d. dottið,
labbað á, gengið út um glugga eða
farið sér að voða með því
að fara út. Þeir sem upplifa
martraðir tengdar göngunni eiga
það til að öskra og „flýja" sem getur
aukið hættu á skaða. Sumir eiga
það til að verða ofbeldishneigðir á
göngunni (en það er talið mjög
sjaldgæft) og á það frekar við um
karlmenn en konur. Konur borða
hins vegar ffekar á þessari göngu
sinni.
Áhrifin geta líka verið að kvíða
fyrir því að ganga í svefni og að
skammast sín fýrir að ganga í
svefni, eins og kærasti þinn virðist
gera. Börn sem ganga í svefni neita
t.d. oft að sofa annars staðar. Full-
orðnir geta átt í erfiðleikum með
ferðalög og að byrja að sofa hjá. Að
ganga í svefni getur þar af leiðandi
haft óbein áhrif á að einstaklingur-
inn einangri sig frá öðrum. Ég held
að þú ættir tvímælalaust að reyna
áð fá kærastann til að ræða þetta
meira við þig. Leggðu þá áherslu á
að þú dæmir hann ekkert fyrir þetta
og viljir bara að hann geti treyst þér
fýrir þessu eins og öðru sem mikil-
vægt er að fólk treysti hvort öðru
fýrir þegar fólk er að kynnast.
Gangi þér vel,
Bjöm Haröarson
og Eygló Guö-
mundsdóttir sál-
fræöingar.
7 leiðir til að sættast við vini
Deilur og sambandsslit við
vini geta verið állka sárs-
aukafull fyrirbrigöi og lok
ástarsambands. Hér á eftir
verður farið yfir algeng-
ustu ástæður vinslita og
bestu leiðimar til að
bæta ástandið. Ósætti er
leiðinlegt og kvalafullt,
komdu í veg fyrir það.
Vinkona þín hefur engan tima fyrir þig
eftir aö nýi kærastinn kom til
skjalanna
Þaö er mjög algengt aö
sllkt valdi vinslitum og
rifrildl. ÁstæÖurnar eru
venjulega þær aö viö
fyllumst ómeövitað
afbrýðisemi út I nýja
aöilann auk þess sem
viö veröum sáryfir þvl
aö manneskjan sem viö
erum vön að sé alltaftil
staöar hafi ekki tlma til aö sinna okkur
þegar viö teljum okkur hafa þörffyrir.
Lelö tilsátta
Efþú átt sjálfmaka eða hefur ein-
hvern I sigtinu skaltu plana tvöfalt
stefnumót meö honum og nýja
kærustuparinu. Þaö að vera vinurgetur
táknaö þaö aö við þurfum stundum aö
láta okkur lynda aftursætiö. Virtu tilfinningar
vinarþlns og sættu þig viö að stundum verö-
ur maöur aö ákveöa slúöurstundir og kaffí-
drykkju meö fyrirvara. Efþú hefur sagt eitt-
hvaö sem þú heföir áttaö láta ósagt þá biöst
þú einfaldlega afsökunar upp
á gamla lagiö.
Ástæða 2
Vinurinn samgleöst þér
7 ekki
;• Oft kemur það fyrir aö
góöir vinir veröa afbrýöi-
samir vegna velgengni vina
sinna. Þaö er ósanngjarnt og I
raun skiljanlegt aöslíkt geti valdiö deilum.
Leið tllsátta
Útskýröu fyrir henniaöþig langi til að segja
henni frá velgengni þinni en þú takir eftir því
aö henni fínnist þaö óþægilegt. Leyföu henni
svo aö útskýra sitt sjónarmiö án þess aö þú
dæmir tilfínningar hennar, sllkt veldur aöeins
ferkari vanlíöan hjá henni. Þaö er llklegt aö
þú komist aö því aö henni finnst þú æöisleg
en fínnist eins og þú núir henni velgengni
þinni um nasir.
Ástæða 3
Vinurinn erofstjórnsamur
Þaö verða allir þreyttir á því aö láta skipa sér
fyrir og skiljanlegt að það valdi ósætti.