Freyr - 01.06.1981, Blaðsíða 18
Nýliðunarferill samkvæmt kenningu
Rickers. Par sem brotalínan sker feril-
inn, eru viðhaldsmörk stofnsins. Hvert
hryggningarpar skilar tveimur hrygn-
ingarfiskum til nœstu kynslóðar.
mynd 1 er að megindrættirnir eru
reglulegar sveiflur: Tímabil með
minnkandi og vaxandi veiði,
greinileg hámörk og lágmörk eru á
milli.
Ef aflinn gefur rétta mynd af
stærð göngunnar (lítill afli — lítil
ganga, og öfugt) og æviferill laxins
4—8 ár, bendir 1. mynd til þess að
tiltölulega veikir árgangar gefi af
sér stórar göngur nokkrum árum
seinna en stóru göngurnar (stór
hrygningarstofn) gefi aftur á móti
litlar göngur. betta bendir til þess
að skýringa á sveiflunum megi leita
í þeim áhrifum sem stærð hryging-
arstofns hefur á fjölda nýliða eins
og Ricker benti á 1954. (Ricker,
W. E 1954).
Dánartala fiskseiða er ýmsum
duttlungum háð, t. d. breytilegum
umhverfisþáttum, svo sem hita,
kulda fæðuframboði, afráni og
fleiru, en Ricker hélt því fram að
dánartalan væri einnig háð fjölda
seiðanna. Þetta er raunar auð-
skilið, því ef fæðu og plássi á upp-
eldisstöðunum eru einhver tak-
mörk sett, þá verður meiri barátta
um lífsrúmið eftir því sem seiðin
eru fleiri, og hlutfallslega fleiri láta
lífið í þeirri samkeppni. Til þess að
sýna fram á þetta þá gerði hann
samanburð á fjölda hrygningar-
fiska ákveðin ár, og fjölda nýliða
(nýliði = fiskur af veiðanlegri
stærð sem bætist í fiskstofninn)
sem hrygning gaf af sér. Þannig
fékk hann samhengi það sem sýnt
er á mynd 2. Fjöldi nýliða eykst til
að byrja með mjög hratt þegar
hrygningarstofninn vex, og nær
hámarki (besta nýting hrygningar-
stofnsins). Síðan gerist það
óvænta, nýliðum fækkar sé hrygn-
ingarstofninn aukinn enn meir.
Til þess að skilja kenningu Rick-
ers betur, er rétt að rifja upp
hvernig æviferli laxins er háttað.
Lífsferill laxins.
Laxinn hrygnir í ánni að hausti og
hrognin klekjast út vorið eftir.
Seiðin eru í ánni 2—5 ár, og ná á
þeim tíma nauðsynlegum þroska til
þess að geta gengið í sjó. Dvalar-
tíminn í ánni er mismunandi vegna
ýmissa ytri og innri skilyrða sem
stjórna bæði fjölda seiða sem upp
komast og vaxtarhraða þeirra. Á
з. —6. vori ganga laxaseiðin til
sjávar og koma aftur í ána 1—3
árum síðar til að hrygna og hafa
þau vaxið gríðarlega við dvölina í
sjónum.
Laxaseiði er um 25 g þegar það
fer í sjó, ári síðar er laxinn orðinn
и. þ. b. 2,5 kg (smálax), og eftir 2
eða fleiri ár í sjónum er hann enn
þyngri. Mesturhluti laxinsdeyrsvo
að lokinni hrygningu (Bjarni Sæ-
mundsson 1926). Lífsferli laxins
má því gróft skipta í tvennt; fersk-
vatnsdvöl og sjávardvöl. Á báðum
þessum æviskeiðum ferst mikið af
laxi af ýmsum orsökum sérstaklega
á ferskvatnsskeiðinu. Álitið er að
innan við 1% af hrognum nái að
verða að gönguseiðum, en um
10—25 % af seiðum sem gangi í sjó
snúi aftur sem fullorðnir laxar.
Of mikill seiðafjöldi leiðir
til orkutaps.
Hver hluti árinnar hefur ákveðið
lífsrúm, þ. e. fæðu og skjól fyrir
straumi, óvinum, vetri o. s. frv.
Laxaseiði hafa einnig þá náttúru
að helga sér yfirráðasvæði sem þau
verja af öllum mættti. Séu mörg
seiði um hituna, fer mikil orka í að
berjast við náungann um pláss og
mat. Vöxtur verður því hægari en
ella, og mörg seiðanna verða undir
í þessari baráttu. Hægur vöxtur
þýðir einnig að seiðin eru verr búin
undir veturinn, og afföll því meiri
en ella. Niðurstaða alls þessa er sú
að því fleiri seiði sem sett eru á að
vori, þeim mun meiri verða af-
föllin. Afföll eru sama og orkutap,
því seiðin sem fara forgörðum hafa
tekið til sín hluta af fæðunni í ánni,
og við dauða seiðanna tapast hún
nær öll út úr kerfinu.
Við skulum líta á hvort þetta
gæti átt við um íslenskar ár og
styðjast við þær veiðiskýrslur sem
Veiðimálastofnunin hefur séð um
að safna.
Rannsóknargögn og aðferðir.
Ekki eru til tölur um fjölda laxa
sem ganga í íslenskar ár, að Elliða-
ánum undanskildum. Hins vegar
eru t. d. góðar skýrslur um veiði í
flestum ám u. þ. b. 25 ár aftur í
tímann, og sífellt er að bætast við
þekkingu um veiðiálag, sem gerir
kleift að reikna göngurnar út
nokkurn veginn. Þá hafa rann-
sóknir á laxahreistri gefið mikil-
vægar upplýsingar um aldur og
æviferil sem koma að notum þegar
ákvarða þarf fæðingarár tiltekinn-
ar laxagöngu. í laxahreistrinu
myndast árhringir eins og alþekkt
er, og auðvelt er að sjá hversu
marga vetur laxinn dvaldi í ánni, og
hve marga í sjó, og þannig ákvarða
fæðingarár hans.
Eftirfarandi ár voru valdar til
þessarar rannsóknar: Núpsá,
Vesturá og Austurá í Miðfirði, en
þær mynda saman Miðfjarðará, og
Selá og Vesturdalsá í Vopnafirði.
418 — FREYR