Freyr - 01.07.1985, Side 15

Gísli Kristjánsson.
Álfabruni á sauðfé og geitfé
Alveild kalla Norðmenn kvilla
nokkurn, sem ríkt hefur á vestur- ]
strönd landsins langa tíð og færist
nú lengra og lengra inn á landið
hin síðari ár. Gildir þetta einkum
um Þrændalög og veldur sjúkdóm-
urinn þar stórfelldum vanhöldum
á lömbum á beit um sumartímann.
Kvilla þessum veldur eiturjurt
sem vex í kalksnauðu mýrlendi og
er sérlega eftirsótt af lömbum,
líklega vegna þess að í þeirra
munni er hún eins og sætindi hjá
mannanna börnum. Rome (Nort-
hecium ossifragum, er latneska
heiti hennar) og einnig nefnd
vallsaks þar í landi, en hefur hlotið
nafnið mýra—eiturlilja á íslensku
þótt óþekkt sé hér á landi. Plantan
er liljuættar og hefur að geyma
eiturefni sem heitir saponin, en
nýlega er staðfest að einmitt það
veldur veikindum í spendýrum er
eta jurtina, þannig að truflanir
verða í starfsemi lifrarinnar með
þeim afleiðingum að húðkvillar
koma í ljós, einkum í kringum
augu, á eyrum og snoppu. Hárið
(ullin) losnar, og í sólskini þornar
húðin og skorpnar og flagnar.
Þessu fylgir mikill hiti svo að
lömbunum líður mjög illa. Þau
leita sér þá kælingar í skugga og
álpast stundum í dý, læki eða ár og
týna þar lífi. Meiri brögð hafa
verið að þessu á síðari árum, vafa-
laust vegna aukinnar útbreiðslu
umræddrar jurtar. Talið er að full-
orðið fé sneiði hjá jurtinni, senni-
lega vegna fyrri kynna af henni.
Öðru máli gegnir um lömbin, sem
kynnast henni í fyrsta sinn. Þau
eta hana hiklaust með þeim af-
leiðingum sem þegar er getið.
Fyrstu einkennin eru jafnan að
augnahvarmar þrútna, síðar verða
lömbin blind, eyrun þrútna og
þyngjast, skorpur myndast á
þeim, þau hanga, og svo myndast
skorpur víðar um höfuð og þrútin
höfuð geta þyngst svo að háls-
vöðvar beri þau varla eða ekki.
Vanþrif og veiklun leiða svo til
þess að lömbin verði rándýrum
auðveld bráð, jafnvel ránfugl
(örn) hremmir þau léttilega.
Ef lömbin nást á fyrsta stigi
kvillans er unnt að ráða bót á
sjúkdómnum með því að koma
þeim í hús eða innivist af ein-
hverju tagi þar sem sól nær ekki
að skína á þau. Þetta þarf að
gerast áður en höfuð lambanna
eru orðin of þrútin og þung. Kvill-
inn herjar líka á geitfé.
Uppi eru umræður og tillögur
um að nauðsyn beri til þess að
bændur geti tryggt sig gegn vá af
þessu tagi, því að dæmi eru þess
að allt að 30% lamba á sumarbeit
á vissu landssvæði, farist af þess-
um sökum og hefur það valdið
sumum fjáreigendum svo stór-
felldu tjóni, að fjárbúskapur
þeirra hefur orðið með öllu arð-
laus og jafnvel verra en það.
Umrætt fyrirbæri er þess eðlis
að vert er að minna á og brýna
fyrir ferðafólki okkar og annarra,
er hingað koma til lands, að varast
að flytja hingað fræ eða plöntur
umræddrar jurtar, hún gæti orðið
okkur ófyrirsjáanleg vá ef hingað
flyttist.
Nefna má sem dæmi að Þorsteinn
Sigurðsson á Vatnsleysu sat lengi
eftir þetta á Búnaðarþingi en hann
var einn þeirra er féllst á eftir-
gjöfina.
Það er álit mitt að þessi sam-
þykkt Búnaðarþings hafi að ýmsu
leyti orðið bændum til hagsbóta á
næstu árum. Hún aflaði þeim
vissrar virðingar hjá Alþingis-
mönnum og ríkisstjórn og hafði
þar með heppileg áhrif á nýja
löggjöf, t. d. hin fyrstu fram-
leiðsluráðslög. Samþykktin sýndi
nefnilega að bændur voru allra
manna ólíklegastir til að láta stétt-
arhag ganga fyrir þjóðarhag.
Frá mínum bæjardyrum séð er
jafn auðvelt að skilja þá sem sam-
þykktu eftirgjöfina og hina sem
risu upp til að mótmæla henni. Og
það sýnir þroska bænda að á næsta
ári sameinuðust þeir um fyrir-
komulag Stéttarsambandsins.
Vitanlega var ég ekki á Selfoss-
fundinum um innvigtunargjaldið
árið 1966. En ég var á fundinum í
Reykjavík. Þar fannst mér að
Stefán Valgeirsson á Auðbrekku
væri mestur foringi, enda mun þar
hafa risið sá öldufaldur sem lyfti
honum til þingmennsku og ann-
arra mikilvægra starfa, sem hann
býr enn að.
Ekki fellst ég á það með Páli
Lýðssyni að þær sunnlensku fé-
lagshræringar sem hann segir frá
hafi verið byltingar. Þær veltu
ekki neinu en báru með sér grósku
og nýmyndun. Þær byggðu á
mætti orðsins, félagsanda og lýð-
ræðislegum vinnubrögðum. Nær
sanni væri að kalla þær uppreisnir,
því að ekki mótast allar uppreisnir
af ofbeldi og vopnavaldi. Stund-
um rísa menn upp til mótmæla
með orðum einum, kröfugöngum
og fundarhöldum. Það er í anda
lýðræðisins og lýðræðisþroskinn
étur ekki börnin sín. Hann kemur
þeim til manns.
Freyr 503