Litli Bergþór - 01.12.2001, Page 17

Sigríður og Sveinn í Bræðratungu frh....
Sveinn: Nei, það hef ég ekki trú á. Ég get sagt þér,
að árið 1928 byggði Bjami í Lambúskoti fjárhús á
Hvítárbökkum. Bjarni hafði þá búið í 17 ár og hafði
aldrei komið flóð allan þann tíma, svo hann taldi það
óhætt. Gaf hann ánum í fyrsta sinn í nýja húsinu á
Þorláksmessu það ár, en þ. 26. janúar kom stærsta flóð í
manna minnum. Fóru veggir hússins á kaf, en húsið var
opið og ærnar gátu bjargað sér upp á þekjuna. Fórust
aðeins ein ær og hrúturinn, sem var bundinn inni. Síðan
skeður það á miðgóu 1930 að bóndi sér að það gæti
komið flóð í ána aftur. Birgir hann fjárhúsið svo vel, að
hann hélt að ekki gæti flætt inn. A 4. degi flóðsins fóru 4
bændur róandi frá Króki að fjárhúsinu, sem var ca 5 km
leið. Voru þá allar ærnar dauðar nema 4, sem björguðu
sér upp á aðrar, sem voru dauðar. Síðan hafa komið flóð
1948, 1968 og mörg minni þar á milli.
L-B: Getur þú sagt mér nánar af búskapnum hér í
Tungu áþínum uppvaxtarárum?
Sveinn: Ég var bara smáangi, þegar ég fór að taka
þátt í búskapnum. Pabbi var mikið í félagsmálastörfum
og þurfti oft að bregða sér frá. Ég var því fljótt ábyrgur
þátttakandi í búskapnum og fljótt sauðkær! Eitt sinn,
þegar velja skyldi fé til slátrunar vildi ég telja líf í
gimbur, sem átti að fara í sláturhúsið. Endaði það með
því að henni var sleppt. Nágranna okkar, sem sá til, varð
á orði að það væri mikið hvað Skúli léti eftir stráknum.
En faðir minn vissi sem var að mililvægt væri að halda
við áhuganum.
Rifjað í Brœðratungu 1927. Skúli Gunnlaugsson aftar.
Þegar ég man fyrst eftir mér var búið hér í
Bræðratungu frekar lítið, en það smástækkaði.
Búskapur breyttist mikið þegar mjólkursalan hófst
1934. Heyskapur hafði alltaf verið erfiður í Tungu,
góðar engjar, en langt að sækja. Engjamar voru véltækar
og var slegið með hestasláttuvél, en ein fyrsta
hestasláttuvélin á landinu kom í Tungu 1910. I votviðri
var slegið með orfum á þýfðu landi. - Ég má til með að
segja þér, að það var prestur á Klausturhólum í
Grímsnesi, (hann var Melsteð), sem fann upp orfhólkinn,
til að festa ljáinn við orfið. Það var í kring um árið 1860
og voru mikil framför, því áður var ljárinn bundinn við
orfið með ólum og vildi því auðveldlega losna og fara að
gjökta. -
Við heimburð á heyinu var alltaf kappkostað að hafa
marga hesta undir heybandi. Þá voru oft margir þreyttir,
bæði menn og skepnur eftir stóra hirðingardaga. Ég man
að ég var vakinn milli 5 og 6 á morgnanna til að smala
hrossunum svo að kaupafólkið kæmist á engjar og svo
var farið með heybandslestina fram og til baka allan
liðlangan daginn.
Engjaheyskapurinn lagðist svo af þegar tún stækkuðu.
En það var þó ekki hægt að rækta neitt að ráði fyrr en
skurðgröfurnar komu til sögunnar um 1949. Þá var hægt
var að þurrka landið og þá hófst túnræktartímabilið.
Vélvæðingin hóf innreið sína, heyfengur jókst og búið
stækkaði jafnhliða.
Þetta var um það leyti sem ég var að koma heim frá
Hvanneyri og fór ég þá að taka meiri þátt í búskapnum.
Eftir að mjólkursalan byrjaði var meira hugsað um að
stækka kúabúið.
Mæðiveikin hafði leikið fjárstofninn illa og var féð
skorið niður hér 1951. Það var fjárlaust í eitt ár, en síðan
keyptnýttfé 1952.
Lenti ég í því að fara norður og kaupa nýtt fé fyrir
alla sveitina. Lömbin voru keypt í Bárðardal og í
Eyjafirði og keyrð á bflum suður. Síðan var þeim skipt
niður á bæina eftir að suður kom.
A mínum uppvaxtarárum var oft margt fólk í heimili í
Bræðratungu, bæði kaupafólk og krakkar, og fleira að
sumrinu. Á stríðsárunum var hér t.d. hópur af unglingum
að sunnan, bæði skylt og vandalaust.
Haustið 1931 kom til okkar gamall bóndi, Einar
Jónsson, sem lengst af bjó á Litla-Fljóti og var lengi
fjallkóngur Tungnamanna. Hann vann heimilinu
dyggilega allt sem hann gat til dauðadags, en hann varð
yfir áttrætt. Hann sá t.d. um öll bösl og amboð sem
viðkomu búinu og hélt þeim við.
L-B: Hvað er bösl?
Sveinn: Veist þú ekki hvað bösl eru? segir Sveinn og
brosir kankvís. Bösl voru kölluð reiðtygi og reipi
ýmiskonar, sem notuð voru á búum, yfirleitt unnin úr ull
eða hrosshári. Svo sem reiðingar, beisli, hnappheldur og
fleira. Amboð voru aftur á móti hrífur og orf og önnur
slík verkfæri.
Nú, seinna kom á heimilið Vigdís Jónsdóttir, áður
húsfreyja í Auðsholti. (Stjúpa Jóns heitins í Auðsholti,
sem rætt var við hér í blaðinu fyrir nokkrum árum.) Hún
lést 1949.
Sveinn þagnar augnablik en segir svo:
Ég má líka til með að segja frá ákveðnu ævintýri sem
ég lifði á 10. ári. Þá fór ég að Kiðjabergi til ömmu
minnar í 6 vikur, en hún var þá nýbúin að missa mann
sinn. Þar kynntist ég gömlu búskaparháttunum. Mjólk
var þar öll unnin heima og mikil tóvinna og
heimilisiðnaður. Spunnið, ofið, prjónað og þæfð voð.
Það var margt fólki í heimili og verkaskipting töluverð.
Þótti þetta mikill búrekstur á þeim tíma, með 14
Litli - Bergþór 17