Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.07.1995, Blaðsíða 3

Erla Hulda Halldórsdóttir
sagnfræðingur:
“Þú hefðir átt að vera drengur í brók”
Brot úr sögu sveitakvenna á 19. öld
Erindi þetta var flutt á fundi hjá Ættfræðifélaginu þann 27. apríl síðastliðinn. Þar sem textinn var fyrst og fremst saminn
til upplesturs hef ég breytt sumum setningu lítilsháttar, skotið inn punktum eða kommum þar sem við á og breytt einstaka
orðum, svo lesendur hnjóti síður um setningar sem fara e.t.v. vel í upplestri en verða óskiljanlegar á prenti. Einnig hef
ég kosið að sleppa því að vísa til sumra bréfritara og viðtakanda bréfa þar umtjöllunarefnið er viðkvæmt og ég vona að
lesendur virði þá ákvörðun.
Ágætu fundargestir!
Undanfarin ár hefur saga kvenna
átt töluverðum vinsældum að fagna
meðal sagnfræðingasem annarra. Það
erkannski aðberaíbakkafullan lækinn
að minnast á hve mjög konur hafa
orðið útundan í fræðilegum rannsókn-
um en þótt kvennasagan sé vissulega
í mikilli sókn hér á landi þá vantar
mikið á að við getum talið okkur
standa jafnfætis nágrannaþjóðum
okkar og frændum, bæði hvað varðar
rannsóknir og rannsóknaraðferðir.
Þegar litið er til sögu 19. aldar
kvenna hafa rannsóknir aðallega
beinst að afbrotakonum og einstæðum
mæðrum, þeim hópum sem af einhverjum ástæðum
hafa orðið undir í samfélaginu og nokkuð öruggar
heimildir eru til um. Þá á ég við heimildir eins og
dómabækur, manntöl, kirkjubækur, hreppstjórabækur
o.fl. þarsemhægterað fáýmsartölulegarupplýsingar
og staðreyndir.
Vinnukonur 19. aldar hefur oft borið á góma og þá
sjáum við gjarnan fýrir okkur vinnulúnar konur,
jafnvel illa til fara, þrælkaðar af húsbændum sínum.
Myndin af vinnukonunni að draga blauta sokkanna
af vinnumanni er skýr í huga okkar og einhvern vegin
fær maður fremur dökka mynd af vinnukonulífí
síðustu aldar. Hins vegar má líka sjá í sumum ævi-
söguritum og greinum, að þar eru húsfreyjur síðustu
aldar upphafnar sem nánast fullkomnar konur, guð-
hræddar og frómar, frábærir uppaldendur og eigin-
konur, sem stýra búinu innan stokks af mikilli list og
gleði. Mér þykja þessar einlitu myndir, á hvorn
veginn sem er, úreltar. Lífið hlýtur að hafa haft bæði
sínar björtu og dökku hliðar, rétt eins og í dag, það
hefur varla verið alslæmt að vera vinnukona og líf
hinnar fullkomnu húsfreyju hefur varla alltaf verið
fullkomið.
Það er kominn tími til endurskoðunar og
rannsóknar og það er einmitt það sem ég hyggst gera
næsta árið eða svo. Fljótlega uppúr
síðustu áramótum hóf ég að lesa bréf
19. aldar kvenna og er tilgangurinn
með því að öðlast innsýn í líf þeirra og
störf. Tilgangur rannsóknar minnar,
sem nær vitanlega ekki aðeins til bréfa,
heldur einnig ævisagna, opinberra
heimilda ýmiskonar, gagna á Þjóð-
háttadeild Þjóðminjasafns svo fátteitt
sé talið, er að varpa nýju ljósi á líf
sveitakvenna á öldinni sem leið (ég
einskorða mig við sveitakonur til að
takmarka umfang verksins). Ég hef
hugsað mér að skoða störf kvenna
inni á heimilunum og utan þeirra,
reyna að átta mig á valdahlutföllum
kynjanna, hvað var kvennanna og hvað karlanna. Það
má skjóta því hér inní að erlendis hefur þessi aðferð
verið notuð undanfarin ár að reyna að meta óbein
völd kvenna, þ.e. áhrif þeirra bæði inni á heimilunum
og utan þeirra. Ég hef einnig hug á að skoða samskipti
kvenna innbyrðis og valdahlutföll og mun leitast við
að skilja stöðu kvenna í samhengi við samfélagsgerð
aldarinnar, viðhorf og hefðir. í því felst að gagnrýna
ekki t.d. yfirráð eiginmanns yfir eiginkonu ef það var
í samræmi við þau gildi sem þá ríktu. Spumingamar
sem mig langar til að fá svör við eru óteljandi. Hvaða
augum litu konur sjálfar á líf sitt, voru þær sáttar við
stöðu sína sem mæður, húsfreyjur, eiginkonur og
vinnukonur? Töldu bæði konur og karlar stöðu kvenna
í samræmi við andlega og líkamlega hæfileika þeirra?
Þetta með vitsmuni kvenna og hæfileika er alltaf
mjög erfitt umljöllunarefni vegna þess að okkur
nútímafólki, og kannski einkum nútímakonum, hættir
til að líta á orð karla um hæfileika kvenna sem
örgustu karlrembu. Það er hins vegar nauðsynlegt að
taka tillit til þess að það var raunveruleg trú karla og
ekki síður kvenna að konur væru ekki hæfar til sömu
verka og karlar. Flestir karlar töldu konur ákaflega
vel af guð gerðar og ekki síður mikilvægar fyrir
þjóðfélagið en karlar, en bara á allt öðrum sviðum en
Erla Hulda Halldórsdóttir
3