Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.03.2002, Qupperneq 6

Fréttabréf ættfræðifélagsins í mars 2002
Guðjón Óskar Jónsson skrifar:
Sviðugarðaætt í hnotskurn
Veturinn 1633-1634 var einhver hinn harðasti á 17.
öld. Einkum var hann snjóþungur. Hvítivetur er hann
nefndur í annálum.
I Sviðugörðum Gaulverjabæjarhreppi Árnessýslu
var um þessar mundir bóndi, sem Jón hét. Hann
fargaði búpeningi sínum mestöllum haustið 1633 og
slapp við vanhöld. Jón í Sviðugörðum var talinn
forspár, en hefur fyrst og fremst verið athugull og
markað af ýmsu haustið 1633, að harður vetur væri í
nánd. I annálum eru sagnir um einkennilegt hátterni
búpenings sumar og haust 1633. Jón í Sviðugörðum
er í ættbókum sagður Þorvaldsson. Hann er mikill
ættfaðir.
Árið 1952 gaf dr. Guðni Jónsson (1901 - 1974) út
ritið Bólstaðir og búendur í Stokkseyrarhreppi. Þar
er Jóns í Sviðugörðum getið, en hann sagður Sig-
hvatsson en ekki Þorvaldsson. Röskstuðning fyrir
þessari breytingu birti dr. G. J. aldrei á prenti, svo að
greinarhöfundi sé kunnugt, en rökstuðninginn er að
finna í handritum G.J., sem varðveitt eru í Héraðs-
skjalasafni Árnesinga Selfossi. Þar segir svo:
Sviðugarðaætt
„I hinum miklu ættatölubókum þeirra Jóns
sýslumanns Espólíns (bls. 6511 o.s.frv.) og Ólafs
Snókdalíns (bls. 321 o.s.frv.) er nærri samhljóða
kafli, sem nefnist Kynþáttur Jóns Þorvaldssonar í
Sviðugörðum. Ekki er kunnugt, hver er
heimildarmaður eða höfundur þáttar þessa, en hitt
virðist auðsætt, að þátturinn sé í sinni upphaflegu
mynd hjá Espólín, en Snókdalín hafði fengið hann
frá honum. Sézt þetta m.a. af inngangsorðum
þáttarins; þau eru miklu nákvæmari og fróðlegri hjá
Espólín en hjá Ólafi Snókdalín, sem hefir aðeins
fengið útdrátt úr inngangsorðum.
Hjá Espólín eru þau á þessa leið: „Þorvaldur hét
maðr ca. 1600. Hans son Jón Þorvaldsson í
Sviðugörðum, felldi um allraheilagramessu haustið
fyrir Hvítavetur pening sinn, sem ei hafði hús og hey
til fardaga, og komst vel af með það eftir var. Hans
kona Ragnhildr. Þeirra son Magnús Jónsson, giftist
24. ára Hlaðgerði Þorvarðsdóttur; bjó að Hamri, þar
til hann var 87 ára, heill á skilningarvitum og
gangfær til viku fyrir afgang sinn.“
Hjá Snókdalín verður þetta þannig: „Jón hét maðr
Þorvaldsson í Sviðugörðum. Svokallaðan hvítavetur
lógaði hann pening sínum haustið fyrir, átti
Ragnhildi. Þeirra son Magnús giftist 24 ára Hallgerði
Þórðardóttur, bjó á Hamri til 87. aldursárs.“
Það er athyglisvert, að í þætti þessum er aðeins
rakin ætt frá einu barni Jóns í Sviðugörðum, þ.e. frá
Magnúsi á Hamri. Magnús vai' enn búandi á Hamri
1703, 84 ára gamall. Hann hefir því verið fæddur
1619 og dáið 1706, eftir því sem aldur hans er talinn
í þættinum. Lengst er rakið niður frá Magnúsi í 6. lið,
barnabörn Halls Jónssonar í Hjálmholti og barnabörn
Jóns Valdasonar í Fjalli. Ættþátturinn sennilega
skrifaður um 1820-1830. Ýmsar villur eru í
þættinum, svo sem í nöfnum manna og bæja.
Ennfremur vantar í niðjatalið frá Magnúsi. Það er því
ofboð eðlilegt, að nafn sjálfs ættföðurins hafi skolazt
til. Jón í Sviðugörðum var ekki Þorvaldsson heldur
Sighvatsson.
Jón Sighvatsson vitnar 8. júní 1630 urn viðtal
feðganna, Gunnars í Hólum og Þorláks, sonar hans.
Bréfabók Gísla Oddsonar biskups II. bls. 84.
Jón Sighvatsson nefndur í dóm í Bæ í Flóa 7. maí
1630 um 3 hundruð í Hólshúsum.
Bréfabók G.O. biskups II. bls. 152 - 154.
1651 þann 7. maí vitnar Sighvatur Jónsson um
vitnisburð ráðsmannsins Hákonar Ormssonar og
Brynjólfs biskups Sveinssonar, að þeir hafi engar
nýjar kvaðir lagt á landseta staðarins etc.
Bréfabók Brynjólfs biskups Sveinssonar II. bls
625.
1659 talinn Sighvatur Jónsson Sviðugörðum einn
þeirra landseta staðarins, er fluttu skreið
Skálholtsstaðar frá Skúmsstöðum.
Bréfabók Br.Sv. V. bls. 450.
1668 7. jan. Sighvatur Jónsson einn þeirra, sem
ber Brynjólfi biskupi vitni á almennilegri landstefnu.
Bréfabók Br. Sv. XI. bls. 231.
1668 31. maí. Sighvatur Jónsson meðal
hreppstjóra í Bæjarhreppi.
Bréfabók Br. Sv. XI bls. 702.
1668 31. maí. Sighvatur Jónsson nefndur
hreppstjóri.
Bréfabók Br. Sv. XI. bls. 877. “
Hér líkur tilvitnun í handrit dr. G.J.
Ekki er vitað, hver er heimildarmaður Jóns
Espólíns, segir hér að framan. Greinarhöfundur vill
hér með varpa fram þeirri tilgátu, að
heimildarmaðurinn sé séra Jakob Árnason (1770 -
1855) í Gaulverjabæ. í Gaulverjabæjarsókn er
líklegast, að arfsögnin um Jón í Sviðugörðum hafi
varðveizt bezt. Þeir Jón Espólín og séra Jakob voru
frændur. Faðir Jóns, Jón Jakobsson og móðir séra
Jakobs, Kristín Jakobsdóttir, voru systkin.
Enn verður nokkuð sagt frá Jóni Sighvatssyni.
Hinn 16. mars 1633 voru gefnir vitnisburðir í
erfðamáli eftir Önnu sálugu Þorláksdóttur, ekkju séra
http://www.vortex.is/aett
6
aett@vortex.is