Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.02.2004, Page 10

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í febrúar 2004
ekki hafi verið skráð rit (þ.m.t. um ættfræði) sem nú
eru glötuð. Við vitum ekki hvað kann að hafa eyði-
lagst þegar klaustrunum var „rústað“ af siðaskipta-
mönnum (um 1550) og ekki vitum við nákvæmlega
hvað brann í Kaupmannahöfn 1728, né hvað fór í
sjóinn á leið til Danmerkur.
Uppúr siðaskiptatímanum taka menn þó á ný að
setja saman ættfræðirit eins og ættartölu Jóns bisk-
ups Arasonar (e.t.v. skráð af Sigurði syni hans 1580-
1590) og um svipað leyti tekur Magnús prúði sýslu-
maður (d.1591) saman almennt ættfræðirit. Síðan þá
hefur ættfræðiritun ekki fallið niður með þjóð okkar
en margar nútímaættir verða þó ekki raktar lengra
aftur í karllegg en til manntalsins 1703 og nokkuð er
um, að ekki er einusinni hægt að rekja ættir fólks það
langt aftur.
Svo ég nefni enn þetta erfiða tímabil ca. 1300-
1500 þá eru til nokkrir annálar er geta manna og
atburða frá þessu tímaskeiði og ennfremur óhemju
magn bréfa sem hafa verið prentuð í „Hinu íslenska
fornbréfasafni“ (Dipl. Isl. I-XVI). Með nákvæmum
lestri fornbréfanna hafa menn í stöku tilvikum - og
með nokkurri vissu - getað tengt saman ættir siða-
skiptatímans og ættir Sturlungatímabilsins.
Eg nefni nú aftur Landnámabók en hún rekur í
sumurn tilvikum ættir landnámsmanna í nokkra ætt-
liði aftur í tímann. Þetta er ættrakning sem niðjar
landnemanna lærðu hver af öðrum og upplýstu að
lokum samantektarmenn „Frumlandnámu" þar um.
Það liggur í augum uppi að vart gátu aðrir gerst land-
námsmenn á Islandi en þeir sem voru svo vel efnaðir
að þeir áttu skip, eitt eða fleiri og höfðu í sinni þjón-
ustu fáeina tugi manna sem kunnu til allra verka
bæði til sjós og lands. Slíkir menn voru af ætt hölda,
hersa, jarla og konunga eða báru þessar nafnbætur
sjálfir. Kemur þetta vel heim og saman við ættrakn-
ingar Landnámabókar, sem ég tel hinar traustustu
varðandi uppruna Islendinga, enda voru landnemarn-
ir of þekktir meðal samtíðarmanna sinna til að geta
logið einhverju til um uppruna sinn og þeir hefðu
brugðist ókvæða við ef einhverjir hefðu ætlað að
segja þá verr eða betur ættaða en þeir voru. (Það er
sem ég sjái fyrir mér hvernig Skalla-Grímur gamli á
Borg hefði brugðist við slíkri orðleysu). Hins vegar
kann að leika einhver vafi á réttri ættfærslu allra
þeirra kvenna sem voru frá Bretlandseyjum og sögð-
ust vera konungaættar. Skyldu þær ekki hafa orðið
þreyttar á stagli manna sinna um ættrakninguna til
norrænna konunga, lá þá ekki beint við hjá þeim að
segjast vera herteknar konungsdætur, svo þær og
börn þeirra væru ekki verr ættuð en annarra kvenna
börn manna þeirra (sbr. Melkorka móðir Kjartans
Olafssonar)? Hins vegar skulu menn vera varkárir í
fullyrðingu um slíka rangfærslu, því skv. írskum
samtímaheimildum þá gerðu írskir konungar - vegna
innbyrðis deilna - samninga/ bandalög við norræna
sæfarendur og herkonunga og hví skyldi hluti samn-
ings ekki geta verið sá að „gefa“ þeim dætur sínar.
II.
Um 870 töldu flestir konungbornir menn í Norður-
álfu ættir sínar til mikils ættflokkahöfðingja er
hefði komið austan úr Asíu (Kákasuslöndum?) -
með viðkomu í Þýskalandi - og sest að við Uppsali
í Svíþjóð, nærri upphafi okkar tímatals og nefndu
þeir hann Oðinn (Wodan I). Mjög var litið upp til
ættgöfgi þessara konungbornu manna og sjálfir
leyndu þeir ekki ættarhroka sínum, sbr. Orð Helga
(Oleg I) Garðakonungs um 882 er hann segir:“Þið
eruð eigi konungbornir, en ég er konungborinn"
(Víkingasaga J.J. bls 67). Við íslendingar getum
svo rakið ættir okkar til eftirfarandi konungsætta í
Norðurálfu:
1) Konungsætt Engil-Saxa
Þeir töldu ætt sína til Wecta (er Snorri Sturluson
nefnir Vegdag konung Saxa í Þýskalandi) sonar
Oðins. (Aðrir nefna hann Boeldoeg). Ættin er
rakin í gegnum Hengist er stýrði innrás Saxa í
Bretland árið 449 e.Kr. og til Egberts af Wessex
d. 839 er sameinaði allt England undir sína
stjórn. Ekki þekki ég þá nafnarunu alla og ef
einhver lesandi Fréttabréfsins hefur hana undir
höndum, þá þæði ég að sjá hana á prenti. Helga
kona Ketilbjamar hins gamla landnámsmanns á
Mosfelli er sögð dótturdóttir Játmundar hins
helga „Englandskonungs" (þ.e. Eadmunds kon-
ungs í Austur-Anglíu sem líflátinn var um 870) -
þeirra afkomendur er hin þekkta Haukdælaætt.
Játmundur hlýtur að hafa verið af Engil-Saxn-
esku konungsættinni en ekki kann ég að rekja
það.
2) Konungsætt fra
Irar höfðu lengi skráð ýmsan fróðleik á bækur.
Konungaættir sínar rekja þeir samfellt a.m.k. til
tímabilsins 700-600 f.Kr. Þeir telja að einn þess-
ara konunga „Heremen" hafi átt fyrir konu
„Tamar Tephi“ sem hafi verið dóttir „Zedekia“
Júðakonungs, þess er hrakinn var frá völdum og
herleiddur árið 585 f.Kr. Zedekia var 16. ættliður
í beinan karllegg frá Salomon (d. 975 f.Kr.) syni
Davíðs konungs. (Og til hafa verið þeir menn sem
litið hafa á þessa ættfærslu sem sannindi).
Við getum á ýmsan hátt rakið ættir okkar til írskra
konunga: Kjarval írakonungur átti landnámsmenn
meðal barnabarna, eins og t.d. Helga hinn magra í
Eyjafirði. Hér mun átt við Kjarval Dungalsson
sem varð konungur á S-írlandi árið 842. Þá telja
menn að Mýrkjartan afi Kjartans Ólafssonar hafi
verið Mýrkjartan Njálsson f. um 900 og hans ætt
er auðrakin til hinnar fornu konungsættar íra.
Systir Kjartans var Þorbjörg hin digra (sú er
bjargaði Gretti Asmundarsyni úr gálganum þegar
Vestfirðingar höfðu fært hann í bönd og hugðust
hengja hann). Frá Þorbjörgu er auðrakið til Vatns-
firðinga á 13. öld.
http://www.vortex.is/aett
10
aett@vortex.is