Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.03.2005, Blaðsíða 9

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í rnars 2005
Jón Valur Jensson:
Ræða flutt á sextugsafmæli Ættfræðifélagsins
Ættfræðifélagið
- eitt af mörgum höfuðbólum í íslenzku menningarlífi
Félagar og gestir. Til hamingju með sextugsafmæli
Ættfræðifélagsins! Félag okkar er virkilega komið á
virðulegan aldur. Þó er langt frá því, að á því sjáist
nokkur ellimörk.
Sextíu ár! Við getum litið til allra þeirra ótal hand-
taka, sem það hlýtur að hafa kostað að starfrækja
þetta félag og koma til leiðar öllu því góða sem það
hefur haft fram að bjóða. Sjáum fyrir okkur hundrað
ágætisverk að meðaltali ár hvert, sem félagið hefur
lifað - margföldum þau með 60 árum, þá eru þetta 60
hundruð, en eins og þið vitið, þá töldust þær jarðir
höfuðból, sem náðu sextíu hundraða mati. Þannig má
segja að Ættfræðifélagið hafi náð því að verða eitt af
mörgum höfuðbólum í íslenzku menningarlífi.
Skólaspekingar miðalda töluðu gjarnan um verk
sín í hógværð, þau væru aðeins framhald af miklu
meiri verkum annarra, og þeir lýstu hinum fomu
vizkumönnum sem andlegum risum - voru þar að
tala um menn eins og Ágústínus, Boethius, heim-
spekinga fomaldar og fleiri. Sjálfum sér lýstu skóla-
spekingamir sem dvergum, en samt sæju þeir lengra
en risamir, af því að þeir stæðu ofan á herðum þeirra.
Þannig er það eins með okkur, að vegna starfs og
eljusemi ótalmargra í gegnum aldirnar, landnámurit-
ara, fomsöguhöfunda, sagna- og annálaritara, ætta-
töluritenda, sýslumanna, prestanna sem tóku saman
kirkjubækurnar og vegna ýmissa fræðimanna og
síðan hreppstjóra og annarra manntalsskrásetjara -
og loks bæði útgefenda og höfunda af ýmsu tagi
(bæði niðjatala, ættartalna, æviskrárrita, ábúenda-
tala, átthagarita og stéttartala) - já, vegna starfs
þeirra allra, sem lögðu þar með grunninn að þessari
mikilvöxnu fræðigrein, þá njótum við nú ávaxta
hennar í ríkulegra mæli en nokkum tímann fyrr.
I sama mæli nýtur ættfræðin nú sennilega meiri
virðingar en hún hefur nokkru sinni gert, enda hefur
það á henni sannazt, að bókvitið verður í askana
látið, með því að hún er nú orðin annar homsteinninn
að nýjum og spennandi vísindum framtíðarinnar,
erfðarannsóknum og nýjum uppgötvunum um arf-
genga sjúkdóma og lausnir við þeim vanda með nýj-
um lyfjum. En blóðbönd íslendingsins, samhengið
sjálft í lífssögu þjóðarinnar allt frá níundu öld, mun
hér eftir varðveitast sem ómetanlegt framlag
ættfræðinnar til þjóðararfsins.
Já, við höfum meiri yfirsýn um þessi fræði en nokk-
um tímann áður, en getum einnig þakkað í auðmýkt
það sem aðrir lögðu fram, til að svo mætti verða.
Frumkvöðlar og máttarstólpar
Þar í hópnum eru þeir einnig, brautryðjendur þessa
félags, fólkið sem safnaðist saman í lestrarsal Lands-
bókasafns Islands 22. febrúar 1945. Á upphafsstofn-
fundi voru 40 manns, en lokastofnfundur var haldinn
10. nóv. 1946, þá bættust við 20 félagar. Eru nöfn
þeirra rakin í Fréttabréfi Ættfræðifélagsins í júlí
1990 og nokkur deili sögð á þeim og verkum þeirra.
I „Ágripi af sögu Ættfræðifélagsins" í Félagatali
1990 hef ég rakið alla þessa sögu ýtarlegar og einnig
Hólmfríður Gísladóttir í samnefndri grein í
febrúarhefti Fréttabréfsins 1995.
Meðal frumkvöðlanna vom einna helztir Pétur
Zophoníasson, stórvirkur ættfræðingur, Einar
Bjarnason, síðar ættfræðiprófessor, Þorvaldur Kol-
beins prentari, dr. Páll Eggert Olason prófessor,
Steinn Dofri ættfræðingur og Guðni Jónsson
magister, síðar sagnfræðiprófessor, en hann tók við
sem formaður eftir andlát Péturs í febrúar 1946.
Annars voru ekki aðeins miklir fræðimenn, heldur
ýmsir þjóðskörungar meðal hinna 60 frumherja
félagsins, þ.á m. fjórir doktorar meðal frumstofn-
endanna 40, og fleiri áttu eftir að bætast við, svo sem
Guðni formaður, sem varð með doktorsritgerð sinni,
Bólstaðir og búendur í Stokkseyrarhreppi (útg.
1952), upphafsmaður þeirrar nýtu bókmenntagreinar
sem við köllum ábúendatöl.
1 hópi stofnenda vom líka sex þeirra, sem síðar urðu
heiðursfélagar okkar: Steinn Dofri, próf. Einar
Bjamason, Ari Gíslason kennari, Indriði Indriðason
rithöfundur (formaður 1972-75), Jens Skarphéðinsson,
Bjöm Magnússon guðfræðiprófessor og Jón Gíslason
fræðimaður og póstfulltrúi (formaður 1982-89).
Síðar áttu eftir að bætast við rnenn eins og Bjöm
Þorsteinsson sagnfræðiprófessor, Oskar Einarsson
læknir, Þórarinn Einarsson kennari, séra Jón Guðna-
son og að síðustu Skúli Skúlason ættfræðingur, sem
einn þessara umgetnu manna er enn á lífi og heiðrar
okkur hér á fundinum með nærveru sinni. Sumir
þessara frumkvöðla voru með afkastamestu rithöf-
undum þessa lands, þ.á m. Guðni, Bjöm og Ari, sem
allir skiluðu af sér stórvirkjum í þágu ættfræðinnar.
Endurreisn
Þrátt fyrir að mestallt fundastarf félagsins eftir 1947
lægi niðri, fékk útgáfustarf Guðna Jónssonar o.fl. að
Manntalinu 1816 áframhaldandi stuðning af félag-
inu, og samfellan í sögu þess hélzt áfram í gegnum
http://www.vortex.is/aett
9
aett@vortex.is