Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.02.2011, Qupperneq 16

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í febrúar 2011
Bjarni Harðarson talaði
ívium íslenska fræðimenn í
svc‘t’ Þcssa einmana sál í
•« sveitakytrunni sem skrif-
\ M ar. Tók hann sem dæmi
I (luðrúnu frá l.undi, Magnús
\ ■ a Vöglum, Pál í Sandvík og
: ýt-'' W Snorra í Reykholti.
þeirra erum við enn. Það skipti meiru að í þúsund ár
áttum við varla þorp. Nær öll byggðin var í einangr-
uðum bæjum þar sem bjó ein kjarnafjölskylda, ögn
stærri en í dag, en samt órtrúlega fátt fólk, og langt að
sækja félagsskap út fyrir þennan litla hóp.
I rómantísku aftanskini sveitamenningarinnar var
algengt að mála sveitalífið svo upp að þar hafi ver-
ið 30 manns í einni baðstofu, þrjár til fjórar kyn-
slóðir, sægur vinnufólks og stöðug menningariðja
þar sem haldin var menningarleg kvöldvaka árið um
kring. Heimildir styðja þessa mynd þó ekki nema sem
undantekningu á stöku stórbúi.
Algengara er að ekki séu nema þrjár til sjö sálir
á um 15 hundraða jörð, bændahjónin, karlægt for-
eldri annars þeirra, einn vinnumaður fátalaður, ein
vinnukona sem er inni í sig og þau tvö af bæjarbörn-
unum fimm sem lifðu af síðasta faraldur barnaveik-
innar. Jú og kannski einn kramaraumingi, sá áttundi.
En á stöku bæ er bóndinn, líkt og Ámi Magnússon í
Lundi í Stíflu, faðir Guðrúnar, bókamaður og áhuga-
samur um margt.
Stéttskipt samfélag
En þetta er enginn Kardimommubær þar sem all-
ir eru blátt áfram. Við emm í þúsund ára stéttskiptu
samfélagi. Bóndinn sest ekki niður með vinnumann-
inum að ræða þessi hugðarefni sín, slíkt er einfaldlega
ekki viðeigandi og varla ræðir hann þetta heldur við
konu sína sem presturinn hefur kennt honum að eigi
að vera honum undirgefin. Ekki getur hún rökrætt við
hann um tilgang alheimsins eða ágæti séraguðmund-
arkynsins.
Bara ef hann byggi í sænsku Smálöndunum eða
Sogni í Noregi. Þá fengi hann tækifæri til að spjalla
við jafningja sína, hina bændurna í þorpinu, en hér í
þessum afdal er hann einn flesta daga ársins. Eðlilega
leiðist honum en einmitt það verður honum aflvaki
að gera eitthvað. Ur því að ekki er við neina lifandi
vem að tala um hugðarefni sín er ekki nema eitt að
gera. Hann á sín samtöl við bókfellið. Og fræðaþjóð-
in verður til.
Með þessu vil ég líka kasta fram þeirri kenningu
að sagnamenningin sem slík hafi fráleitt verið meiri
eða öflugri hér á landi en meðal margra frænda okkar.
Hún varð einfaldlega öðru vísi. í stað þess að setjast
á þorpstorginu og þylja varð fræðaþulurinn að draga
sig einn að púlti sínu og skrifa.
Ef þeir væru ekki dauðir...
Og hvergi var þessi menning íslenskra blekbænda
sterkari en í Skagafirði. Sjálfur á ég til Skagfirðinga
að telja í ættum fram. Föðurafi minn, sem var lengst-
um bóhem og listmálari í Reykjavík og suður á Spáni,
sagði mér ungum.þegarég vildi fræðast afhonum, að
á hans æskudögum hér í Hegranesi hefði verið sæg-
ur af mönnum sem skrifuðu niður ættartölur og aðr-
ar leiðinlegar romsur. „Ef þeir væru ekki dauðir allir
þá væru þeir áreiðanlega langt komnir með að læra
símaskrána utanað,“ bætti hann við og skildi mig eft-
ir úti á þekju.
Við fyrstu sýn er það einmitt algerlega tilgangs-
laust að kunna ættir utanbókar, geta þulið upp nöfn
presta eða muna hvernig sóknarmörk breyttust á
Úthéraði á 18. öld. Allt samt hugðarefni þessarar þús-
und ára sveitaakademíu Islendinga. Og raunar stór-
iðja hennar því ef borið er saman við þau störf sem
stóriðjan veitir í dag við þann mannafla sem gamla
fámenna bændasamfélagið gaf af tiltölu í ættrakning-
ar, sögur af slysförum, uppskrift hómilíubóka og rit-
un hetjusagna er ég nokkuð viss um hvort er stærra
að tiltölu.
Bókvitið verður ekki í askana látið, sagði gamla
fólkið. Listaverk með þessu heiti var, já og er, fram-
an við félagsheimilið heima í minni sveit og sem barn
trúði ég því að máltækið vísaði með einhverjum dul-
arfullum hætti til þess að maður ætti ekki að brenna
bækur upp til ösku, ekki að láta bókina í öskuna,- svo
mjög voru askar þá framandlegir nútímalegum upp-
sveitabörnum sem ólust upp í gróðurhúsum.
Fræðimennskan gerði okkur rík
En auðvitað voru máltæki eins og þessi til að kon-
ur, börn og skillítið fólk sólundaði ekki stritvinnutíma
sínum í kveðskap, lestur og skriftir. Það hefur aldrei
þótt mikil prýði á kvenfólki að yrkja, skrifar Jónas
Hallgrímsson og fer nærri um aldarandann.
Reyndin er þó marktækari en orðskviðir genginna
kynslóða. Þrátt fyrir sult og seyru hélt íslenska þjóðin
áfram að skrifa. Skagfirðingurinn Bólu-Hjálmar sker
bláfátækur vísu í lúin húsþilin þegar hann er papp-
írslaus. Fjallmenn krota dýrar klámvísur á bein en
sendimaður biskups skrifar í sandinn. Eins og ekkert
skipti máli nema þetta eitt. Að skrifa.
Það lítur út fyrir að vera einmanaleg iðja að sitja
einn í horni og pára upp hvort sem það eru ætt-
artölur, hetjusögur eða frásagnir af drykkfelldum
kvennamönnum. En það er misskilningur þess sem
ekki hefur reynt. Þetta er félagslegt menningarstarf
sem gefur þeim sem gerir meiri fyllingu félagslífs en
að sitja í hópi dauðlegra misvel heppnaðra manna.
Hér eru allir eins og hugur manns og þetta er menn-
ingarstarf sem byggir í raun á því að draga þekkinguna
http://www.ætt.is
16
aett@aett.is