Árbók VFÍ - 01.01.1991, Qupperneq 146

144 ÁrbókVFÍ 1989/90
raforkunni sem þær miðla til viðskiptavina sinna. En ekki verður við öllu séö. Þannig er til
dæmis um ýmsar truflanir og bilanir í háspennukerfum vegna seltu á einangrurum, vegna
eldinga og vegna óvæntra breytinga á álagi. Sumar truflanir má þó rekja til skorts á
fyrirbyggjandi viðhaldi eða mistaka við hönnun raforkuvirkja.
2. TRUFLANIR í VEITUKERFUM
í öllum hlutum veitukerfis geta komið fram truflanir, sem annað hvort berast eftir
flutningslínum, eða verða til hjá notandanum sjálfum. Að tíðnibreytingum undanskild-
um, eru allar rafmagnstruflanir spennufyrirbæri. Truflunum er skipt í flokka eftir því
hversu mikið og hversu lengi spenna fer út fyrir eðlilegt frávik frá málspennu. Ef
spennufrávik standa umtalsverðan tíma, er talað um undirspennu eða yfirspennu,
skammtímabreytingar kallast sig eða ris, og broddar eöa önnur hverful fyrirbæri, sem
standa mjög stutt (skemur en eitt rið) kallast púlsar. Við spennuleysi (t.d. við línubilun)
fer spennan niður í núll, og getur það staðiö lengur eða skemur eftir atvikum.
Spennuleysi (Blackout)
Spennuleysi verður vegna slysa, eldinga eða bilana í dreifikerfum. Skammvinnt spennu-
leysi getur orðið vegna sjálfvirks rofs og endurtengingar við svipula bilun. Skilgreina má
spennuleysi sem það ástand, þegar spennan verður 0 volt lengur en sem nemur hálfu riði
(10 msek.).
Viö spennuleysi glatast allar upplýsingar, sem geymdar eru í vinnsluminni tölvu. A
hörðum diskum fljóta hausarnir á loftpúða og geta þeir „brotlent“ og valdið skemmdum á
diskinum. Gögn á disklingum í notkun geta orðið ólæsileg.
Þegar spennan fer af og kemur á aftur, myndast oft öflugir púlsar, sem geta jafnvel
eytt stýriforritum og eyðilagt samrásir og aðra íhluti.
Undirspenna og yfirspenna
Fari raunspenna út fyrir eðlileg vikmörk (+/- 10% frá málspennu) í meira en 2.5
sekúndur flokkast það sem yfirspenna eða undirspenna.
Undirspenna stafar venjulega af of miklu álagi á dreifikerfinu. í sumum löndum
tíðkast það einnig, að orkufyrirtækin Iækki spennuna um 3.5 - 8% í sparnaðarskyni
Yfirspenna stafar af því, að spennustýring veitunnar er ófullnægjandi, eða álag er minna
en gert er ráð fyrir. Ef til dæmis stór notandi þarf óvænt að stöðva aflnotkun, veldur það
spennuhækkun í viökomandi dreifikerfi, og þurfa stjórnendur kerfisins eða sjálfvirkur
stýribúnaður þess að gera viðeigandi ráðstafanir, sem óhjákvæmilega tekur nokkurn
tíma. Yfirspenna veldur aukinni hitamyndun í rafeindatækjum, sem aftur veldur auknu
álagi á ýmsa íhluti, sem getur leitt til bilunar. Tækin geta einnigstöðvast, ef hiti í þeim nær
þeim mörkum, þegar yfirhitavör rjúfa. Sé hins vegar um verulega undirspennu að ræða,
getur starfsemi tækjanna oröið óútreiknanleg, einkum ef spennan nálgast þau niörk,
þegar öll starfsemi stöðvast. Við undirspennu taka hreyflar meiri straum en ella og ganga
heitari.
Sig og ris
Sig og ris eru skammvinn undir- og yfirspenna, eða frá um 10 msek. til 2.5 sek.
Spennusveiflur eru oft stærri en viö undir- og yfirspennu, sem stendur lengri tíma, þar
sem spennureglun kerfisins þarf ákveðinn tíma til að bregðast við. Sig orsakast oftast af
gangsetningu tækja, sem taka mikinn ræsistraum, svo sem stórra hreyfla eöa spenna. Ris
verður oft, þegar rofinn er straumur til álagsfrekra tækja, eða þegar hluti veitukerfis
fellur út.