Neytendablaðið - 01.10.2001, Qupperneq 9

Neytendalög
Staðlaður
samningur-
hvað er nú það?
Staðlaður samningur er samn-
ingur milli neytanda og selj-
anda sem ekki hefur verið
samið um sérstaklega. Þessi
tegund samninga er orðin afar
algeng og raunar er tilvist
staðlaðra samninga orðin svo
sjálfsögð að fæstir leiða hug-
ann að því þegar þeir gangast
inn á slíkan samning.
Hvenær gerir maður
staðlaðan samning?
Nefhum til fróðleiks örfá
dæmi úr daglega lífínu um
viðskipti þar sem neytendur
þurfa gangast inn á staðlaða
samninga:
■ Þegar bankareikningur er
stofnaður.
■ Þegar tryggingar eru keypt-
ar.
■ Þegar búslóð er send til út-
landa.
■ Þegar vörur eru keyptar á
netinu.
í öllum framangreindum til-
vikum er staðlaður samningur
órjúfanlegur hluti af viðskipta-
háttum atvinnugreinarinnar. í
tilviki búslóðaflutningsins eru
notaðir staðlaðir alþjóðlegir
flutningsskilmálar sem hafa
verið útbúnir í samvinnu
fjölda aðila og í tilviki vá-
trygginganna er stærsti hluti
vátryggingasamningsins staðl-
aður þó að atriði eins og t.d.
fjárhæð sjálfsábyrgðar sé
samningsatriði.
Til eru dæmi um staðlaða
samninga sem samdir hafa
verið í samvinnu margra aðila,
þar á meðal Neytendasamtak-
anna, en reyndin er oftast sú
að staðlaðir samningsskilmálar
verða til einhliða hjá seljanda.
Þessi staðreynd gerir að verk-
um að það er afar auðvelt fyrir
seljanda að ,lauma‘ ýmsum
ákvæðum inn í samningana.
Slík ákvæði eru betur þekkt
undir heitinu ,smáa letrið*.
Aukin neytendavernd
Framan af voru neytendur
ekki verndaðir beint gegn
ósanngjömum ákvæðum staðl-
aðra samninga, en sem betur
fer hefur lagaþróun verið í þá
átt að vemda neytendur gagn-
vart slíkum ákvæðum. I samn-
ingalögum eru til að mynda
komin sérstök ákvæði um
staðlaða samninga. I þeim
ákvæðum er einkum mælt fyr-
ir um tvennt:
■ Staðlaður samningur á að
vera á skýru og skiljanlegu
máli og komi upp vafí um
merkingu staðlaðs samnings
skal túlka samninginn neyt-
andanum í hag.
■ Víkja má stöðluðum samn-
ingi til hliðar í heild eða að
hluta ef hann telst vera
ósanngjam. Staðlaður samn-
ingur telst ósanngjam ef
hann stríðir gegn góðri við-
skiptavenju og raskar til
muna jafnvægi milli rétt-
inda og skyldna aðila, neyt-
anda í óhag.
Fyrri reglan hefur þá þýðingu
að seljandi getur ekki hagnast
á loðnu orðalagi á kostnað
neytanda og sú seinni gerir
það að verkum að víkja má
stöðluðum samningi til hliðar
hafí neytandi skrifað undir
ósanngjarnan samning. Dæmi
um ósanngjarnan samning er
t.d. staðlaður samningur þar
sem ffam kemur að neytandi á
engan bótarétt reynist hlutur
gallaður, eða samningur þar
sem kernur fram að neytand-
inn þurfí að greiða seljandan-
um 10.000 krónur ef hann
ætlar að leggja fram kvörtun
vegna vöru.
I nýju kaupalögunum sem
tóku gildi 1. júní í sumar er
mælt svo fyrir að í neytenda-
kaupum sé almennt óheimilt
að semja um verri rétt en lögin
mæla fyrir um. Af þessu leiðir
að mæli staðlaður samningur í
neytendakaupum fyrir um
verri rétt en lögin kveða á um
er hann sjálfkrafa ósanngjarn
og því ógildur gagnvart neyt-
andanum. Sem dæmi má
nefna að mælt er fyrir um það
í nýju kaupalögunum að
ábyrgðartími lausaijár skuli
vera tvö ár. Af þeim sökum
geta seljendur ekki haft
ákvæði um styttri ábyrgðar-
tíma í stöðluðum samningum.
Lesum samningana yfir
Á hverju ári kemur nokkur
fjöldi mála inn á borð kvört-
unarþjónustu Neytendasam-
takanna þar sem helsta álita-
efnið er hvort ákvæði staðlaðs
samnings eru ósanngjörn en
þar fyrir utan skoða NS fjölda
staðlaðra samninga að eigin
frumkvæði. Telji samtökin
augljóst að um ósanngjama
skilmála sé að ræða senda þau
Samkeppnisstofnun erindi um
málið milliliðalaust. Leiki hins
vegar vafí á hvort skilmálar
era ósanngjamir gefa Neyt-
endasamtökin seljandanum
kost á að skýra út ástæður sín-
ar fyrir skilmálunum áður en
ákveðið er hvort málið er sent
til Samkeppnisstofnunar.
Samkeppnisstofnun hefur eft-
irlit með því að seljendur
stundi góða viðskiptahætti.
Ohætt er að segja að það að
beita ósanngjömum skilmál-
um gagnvart viðskiptavinum
sínum er ekki hluti af góðum
viðskiptaháttum.
Þrátt fyrir stuðning laga-
ákvæða sem vernda rétt neyt-
enda er nauðsynlegt að neyt-
endur séu ávallt vakandi fyrir
þeim möguleika að hagsmunir
þeirra hafí ekki verið efstir á
blaði við gerð hins staðlaða
samnings. Það er þess vegna
mikilvægt að neytendur lesi
vel alla skilmála sem þeir fá í
hendur, hvort sem það er við
kaup á raftækjum, leigu á hús-
næði eða öðru. Jafhframt
hvetja Neytendasamtökin
neytendur til þess að láta sam-
tökin vita sjái þeir atriði í
stöðluðum samningsskilmálum
sem þeir telja að brjóti gegn
góðum og sanngjömum við-
skiptaháttum.
NEYTENDABLAÐIÐ - október 2001
9