Bændablaðið - 02.03.1999, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 2. mars 1999
BÆNDABLAÐIÐ
5
Ari Teitsson formaður BÍ
við setningu búnaðarþings
Taklu sjðlfur
fyrsta sM!
„Á þeirri öld sem liðin er frá
stofnun búnaðarþings, sem jafn-
framt fylgir nokkum veginn 20.
öldinni, hefur hlutur landbúnaðar-
ins í þjóðarbúskapnum verið að
dragast saman og nú búa um 8%
þjóðarinnar í dreifbýli og innan við
5% stundar landbúnað. Jafnframt
hefur fólki fækkað á hinum smærri
þéttbýlisstöðum úti um land. Er
nú svo komið að augu ráðamanna
hafa opnast fyrir því að þessa bú-
ferlaflutninga verði að stöðva, ekki
vegna kröfugerðar landsbyggðar-
innar, heldur til að færa til betri
vegar þróun sem ógnar þjóðfé-
laginu í heild. Sífelld fjölgun fólks
á suðvesturhomi landsins, jafn-
framt fólksfækkun annars staðar,
er bæði dýr í uppbyggingu á suð-
vesturhominu og gerir erfiðara að
veita þeim þjónustu sem á lands-
byggðinni búa,“ sagði Ari Teits-
son, formaður BI er hann setti
búnaðarþing. Hér á eftir er birtur
bróðurpartur ræðu Ara en hún og
annað sem er sagt og samþykkt á
búnaðarþingi verður birt í séstöku
hefti Freys sem kemur út í mars
eða apríl.
Félagslega þjónustu má bœta
Ari sagði orsakir búferla-
flutninganna margar en tekju-
möguleikar og félagsleg þjónusta
réðu þó mestu. „Félagslega
þjónustu má bæta með margvísleg-
um aðgerðum ríkis og sveitarfé-
laga og að mörgu er unnið í þeim
efnum,“ sagði formaðurinn og
benti á að auknir tekjumöguleikar
á landsbyggðinni hljóti hins vegar
að felast í fjölgun starfa sem gefa
viðunandi laun. „Þar hefur ekki
síst verið horft til þess að flytja
ýmsa þjónustu af höfuðborgar-
svæðinu. Fleira þarf til að koma.
Eigi að ná markmiðum um breytta
byggðaþróum verður að skapa ný
arðbær störf á landsbyggðinni
með sem mesta tengingu við stað-
hætti og möguleika hvers svæðis.
Til þess þarf fjármagn sem eðlilegt
er að taka að hluta af því 6
milljarða króna árlegu framlagi
sem landbúnaðurinn, og þar með
landsbyggðin, hefur orðið af á
síðasta áratug. En þótt fjármagnið
sé nauðsynlegt gerist lítið án frum-
kvæðis og dugnaðar heimamanna
á hverjum stað. Þann kraft þarf að
virkja og styðja bæði til nýsköpun-
ar og ekki síður til varðveislu
þeirrar starfsemi sem fyrir er en
þar er hlutur landbúnaðarins stór.
Því hljóta sveitarfélög á lands-
byggðinni að taka með auknum
þunga þátt í umræðu um tengsl
landbúnaðar og byggðar og
hvemig framtíð landbúnaðar verði
best tryggð."
Skýrsla um lífskjör bœnda
„Á liðnu hausti var birt skýrsla
nefndar sem fengið hafði það hlut-
verk að gera úttekt á Lífskjörum
bænda, saman borið við lífskjör
annarra stétta og þróun kjaranna.
Þar kemur fram að á árinu 1996
bám bændur að jafnaði úr býtum
nálægt helming þeirra tekna sem
stéttir, sem vinna sambærileg störf
varðandi ábyrgð, viðveru og fæmi,
hafa. Frá 1996 hafa almenn laun
hækkað um nálægt 15% sam-
kvæmt launavísitölu og þótt af-
koma hafi batnað í mörgum grein-
um landbúnaðar er sá bati ekki
annar né meiri en sá sem aðrar
stéttir hafa náð. Þar við bætist svo
að á síðustu mánuðum em að
koma fram hækkanir á ýmissi
þjónustu við landbúnaðinn sem
bóndinn á erfitt með að mæta með
hækkun afurðaverðs og þyngja því
reksturinn. Við slíkar aðstæður er
ekki unnt að búast við mikilli
endumýjun í bændastétt né að hún
nái að vera sá homsteinn byggðar
sem vert væri. Bændur hljóta að
spyrja hvað valdi því að vinna
búvöruframleiðandans sé verðlögð
svo miklu lægra en vinna annarra
þjóðfélagsþegna."
Framtíð bœndastéttarinnar
„Það felst í mannlegu eðli að
velta fyrir sér framtíðinni, eigin
framtíð, framtíð bamanna og
framtíð atvinnugreinar sinnar.
En hvemig búa bændur sig
best undir þá framtíð sem bíður
þeirra? Án efa er besti undirbún-
ingurinn aukin þekking á hinum
fjölbreyttu verkþáttum landbún-
aðarins. Þar er samningur sá sem
Bændasamtökin og ríkisvaldið
vinna nú að í kjölfar nýrra búnað-
arlaga mikilvægur. I samningnum
er lögð áhersla á ýmis verkefni
varðandi nýbreytni og þróun land-
búnaðarins og jafnframt stutt við
ráðgjöf um aukna hagkvæmni í bú-
rekstri. Sá faglegi stuðningur, sem
samningurinn á að tryggja, er stað-
festing þess að samningsaðilar
gera sér grein fyrir að landbúnað-
urinn, eins og aðrar atvinnugrein-
ar, þarf að tileinka sér þá þekk-
ingu sem að gagni má koma á
hveijum tíma,“ sagði Ari og benti
á að framtíð bændastéttarinnar,
sem annarra stétta þessa lands, er
einnig háð því að hún lifi í sátt við
þjóðfélagsheildina. Þar hafi bænd-
ur lagt mikið í á síðustu ámm.
Sátt um íslenskan landbúnað
Ari sagði að sú sátt sem nú
virðist ríkja um íslenskan land-
búnað hafi á síðustu árum ekki síst
endurspeglast í vinsamlegum sam-
skiptum bænda við ríkisvaldið og
eðli málsins samkvæmt ekki síst
landbúnaðarráðuneytið og land-
búnaðarráðherrann Guðmund
Bjamason. „Við starfslok hans nú
eru honum færðar bestu þakkir,
þótt ætlað sé gera því betri skil á
öðrum vettvangi," sagði Ari.
Tryggur aðgangur
að viðunandi markaði
„Forsenda fyrir afkomu bónd-
ans er að hann eigi tryggan aðgang
að viðunandi markaði og sá að-
gangur er engan veginn sjálfgef-
inn. Þar geta bændur styrkt stöðu
sína með samtakamætti sínum og
framsýni. Sú fækkun og stækkun
fyrirtækja, sem orðið hefur á mat-
vælamarkaði, kallar á viðbrögð bú-
vöruframleiðenda. Bændur í ná-
grannalöndunum hafa brugðist við
þessari þróun með því að fylkja sér
um framleiðendafélög um vinnslu
búvara en þessar einingar hafa
jafnframt sameinast og stækkað og
þannig getað betur tryggt stöðu
sína í harðnandi markaðsheimi.
Öflug framleiðendasamvinnufélög
eru þó fjarri því nýlunda í ná-
grannalöndunum. Fyrr í þessum
mánuði var ég viðstaddur hátíðar-
höld í tilefni 100 ára afmælis
dönsku samvinnuhreyfmgarinnar
og á henni sjást engin þreytumerki.
Á vegum hennar eru unnin og seld
um 90 % af dönskum landbún-
aðarvörum. Formaður samtakanna
var í hátíðarræðu sinni stoltur yfir
því að þeim hefði tekist í 100 ár að
varðveita samvinnulýðræðið þ.e.
jafnan atkvæðisrétt félagsmanna
óháð viðskiptaveltu og arð til
framleiðenda búvörunnar eftir
veltu og árangri í rekstri félagsins
íslenskir bændur hljóta að íhuga
stöðu sína í þessum efnum og sam-
vinna framleiðenda og áhrif þeirra
í afurðasölu hljóta að verða með
mikilvægustu viðfangsefnum bún-
aðarsamtaka héraðanna á komandi
árum“
Nýr WTO samningur
Ari minnti á að hafinn er
undirbúningur að gerð nýs al-
þjóðasamnings um viðskipti með
búvörur. „... Nýr WTO samningur
verður þó að vernda náttúrleg auð-
æfi, svo sem jarðveg, vatn og
gróður, og tryggja efnahagslega og
félagslega stöðu landsbyggðar-
innar, eða með öðrum orðum
skapa sérhverri þjóð möguleika til
að framleiða matvæli sín í sátt við
umhverfi sitt og aðstæður.
Til okkar berast nú víða að
fregnir af erfiðleikum í landbúnaði
í nágrannalöndum okkar. Þessir
erfiðleikar virðast fara vaxandi
samfara aukinni tækni og opnara
og harðara markaðsumhverfi. Jafn-
framt verða æ áleitnari spumingar
um hversu langt megi ganga
varðandi umhverfi dýra,
hjálparefni við búvöruframleiðslu
og nýtingu erfðatækni. Stækkun
búa og aukin tækni virðist þannig
hvorki hafa skilað bændum betri
afkomu né minni vinnu.“
Aukin framleiðslugeta
„Ljóst er að hin gífurlega
aukna framleiðslugeta landbúnað-
ar um allan hinn vestræna heim
hefur þrýst verði búvara niður á
síðustu áratugum. Framboð hefur
verið meira en eftirspum eða
kaupgeta. Um viðskipti með
búvörur gilda hins vegar víðast
hvar önnur viðhorf en um aðrar
vörar. Kjami þeirra er sá að nær
allar þjóðir hafa það að markmiði
að vera sjálfum sér nægar um þau
matvæli sem þær era færar um að
framleiða sjálfar. Þar vega þungt
sjónarmið atvinnusköpunar, nýting
eigin auðlinda, viðhald búsetu og
síðast en ekki síst öryggi í öflun
matvæla. Þjóðir afhenda ekki
öðram þjóðum það fjöregg sitt að
geta sjálfar fullnægt framþörfum
lífsins," sagði Ari og gat þess að á
hinn bóginn væra margar þjóðir
fúsar og færar um að selja öðram
þjóðum búvörar og styrkja eigin
landbúnað í því skyni. „Styrkir í
formi útflutningsbóta eru fram-
leiðsluhvetjandi fyrir bændur og
það hefur aftur freistað þeirra til að
beita í ríkum mæli hvers kyns
tækni og hjálparefnum, sumum
óhollum umhverfi. Jafnframt hafa
bændur reynt að nýta hagkvæmni
stærðarinnar og stækkað bú sín
sem mest þeir mega. Það hefur
skapað enn ný umhverfisvandamál
við að ráðstafa úrgangi frá bú-
skapnum.“
Vítahringur eða tímasprengja
Ari sagði hér á ferð vítahring
eða tímasprengju sem fyrr eða
síðar hlyti að springa með smáum
eða stórum hvellum. „Þannig
hefur Evrópusambandið nýlega
birt skýrslu þar sem varað er sterk-
lega við núverandi framleiðsluað-
ferðum í landbúnaði í ríkjum sam-
bandsins. Þar er lagt til að í mótun
nýrrar stefnu í landbúnaðarmálum
þess, sem ljúka á nú á næstu
vikum, verði umhverfismálum gert
verulega hærra undir höfði en
áður. Um þetta eru þó ekki allir
sammála og bent er á að það muni
gefa Bandaríkjunum forskot á al-
þjóðamarkaði með búvörar. í
Bandaríkjunum eiga hvorki um-
hverfissjónarmið né dýravernd
sama hljómgrunn og í Evrópusam-
bandinu, þar ríkir frjálslyndi í
notkun hormóna í búfjárrækt, þar
er leyfð geislun matvæla og síðast
en ekki síst eru erfðabreytt afbrigði
sumra nytjajurta að verða þar alls-
ráðandi"
Auðlindirnar Rok og Rigning
Ari fjallaði um stöðu íslenskra
bænda í alþjóðlegu samhengi og
sagði svo: „“Eftir að tækni og
kunnátta er farin að leysa ýmsar
þrautir okkar í baráttu við náttúru-
öflin höfum við eignast í þeim
auðlindir, ekki síðri en genin okkar
sem nú hækka verð á hlutabréfum
beggja vegna Atlantsála. Þessar
auðlindir heita Rok og Rigning og
valda því, ásamt fámenni okkar í
stóru landi fjarri ýmsum mengun-
aruppsprettum meginlandanna, að
við eigum þann hreinleika
náttúrannar sem vart gerist meiri
annars staðar. Lífrænn og vist-
vænn landbúnaður er í sókn allt í
kringum okkur en hér á landi fer
lítið fyrir honum. Það er skiljan-
legt þegar að er gáð. Áhugi á líf-
rænum og vistvænum búvörum er
hér að sama skapi minni þar sem
innlendar búvörur, framleiddar á
hefðbundinn hátt, njóta fulls
trausts neytenda. Mér er ekki
kunnugt um að viðhorf Islendinga
til hollustu og hreinleika innlendra
matvæla hafi verið könnuð en
kannanir á Norðurlöndunum og í
Bandaríkjunum sýna að meirihluti
þeirra þjóða hefur áhyggjur af
hollustu þess matar sem þær neyta,
í Bandaríkjunum allt upp í 88%
aðspurðra. í þessum löndum og
víðar er lífræn og vistvæn vottun
gæðastimpill sem eftir er tekið.“
Ekkert nema okkar eigið
frumkvœði og kraftur getur flutt
okkurfram á veginn
Fyrir nokkru var Ari við-
staddur hátíðarhöld í Danmörku,
en þau voru haldin í Ráðhúsi
Kaupmannahafnar sem er ríflega
100 ára gamalt. „í lítilli setustofu
inni af virðulegasta fundarsal hús-
sins hafa nokkur dönsk heilræði
verið skorin í tré væntanlega við
frágang þess. Nú þurfa dönsk heil-
ræði ekki endilega að vera öðrum
fremri en við skulum hafa í huga
að þessi heilræði þóttu þess virði
að vera útskorin á vegg um þær
mundir sem ísienskir bændur
héldu fyrst búnaðarþing og á þeim
tíma sem Kaupmannahöfn var
raunar höfuðborg okkar. Eitt heil-
ræðið hljóðaði svo "Gör selv förste
skridt" sem gæti þýtt "Taktu
sjálfur fyrsta skrefið."
Ef til vill ættum við að gera
þessi orð að einkunnarorðum kom-
andi búnaðarþings minnug þess að
ekkert nema okkar eigið frum-
kvæði og kraftur getur flutt okkur
fram á veginn.
Megi þingið verða bændum
sem og landsmönnum öðrum til
heilla.
Búnaðarþing 1999 er sett.“
Afhending Landbúnaðarverðlauna 1999
Fyrir tveimur áram veitti Guðmundur
Bjamason, landbúnaðarráðherra, við setningu
Búnaðarþings í fyrsta skipti Landbúnaðarverð-
launin sem er viðurkenning til aðila sem á einn
eða annan máta tengjast landbúnaði og hafa
sýnt með verkum sínum áræðni og dugnað og
era til fyrirmyndar. Þá hlutu verðlaunin ljögur
býli sem hvert um sig hafa vakið athygli fyrir
myndarlega uppbyggingu og starfsemi. Á
síðasta ári vora þessi verðlaun veitt til ábúenda
tveggja félagsbúa í sitthvoram landshlutanum
sem einnig hafa vakið verðskuldaða athygli
fyrir myndarbúskap. Við þessi tækifæri sagði
Guðmundur Bjamason, landbúnaðarráðherra,
að það ætlun sína að þessi verðlaun yrðu árlega
veitt enda full ástæða til að vekja athylgi á því
að mjög víða er verið að gera góða hluti f
sveitum landsins.
Að þessu sinni verlaunin veitt til ábúenda
tveggja býla, sem viðurkenning fyrir
árangursrík störf í þágu íslensks landbúnaðar.
Annars vegar til ungra hjóna sem reka hefð-
bundin blandaðan búskap í Eyjafirði og hins
vegar fullorðnum hjónum sem hafa verið braut-
ryðjendur í alifuglarækt.
Verðlaunahafar vora annars vegar ábúendur
á Hríshóli í Eyjaíjarðarsveit, hjónin Sigurgeir
B. Hreinsson og Bylgju Sveinbjömsdóttur.
Hinir verðlaunahafamir vora hjónin Málfríður
Bjamadóttur og Jón M. Guðmundsson á
Reykjum í Mosfellsbæ.
í máli ráðherra kom fram að á Hríshóli væri
búið blönduðu búi, þó einkum með kýr í sam-
ræmi við gróna eyfirska hefð. Afurðasemi gripa
hafi lengi verið ofarlega á landsmeðaltali og
þangað væru gjama sóttir kynbótagripir.
Arðsemi búsins hefði verið með ágætum og
umhirða öll og umgengni til fyrirmyndar -
þangað væri gjama fengið að koma þegar sýna
ætti góðum gestum hvemig búið er í héraðinu
og fengju þeir þá jafnframt að njóta hlýrrar
gestrisni á myndarheimili.
Alifuglarækt á sér ekki langa sögu sem
sjálfstæð búgrein hér á landi - og varla er liðinn
nema einn mannsaldur síðan farið var að stunda
hér eggjaframleiðslu á sjálfstæðum búum í
stórum stíl með þeirri tækni sem best var þekkt
á hverjum tíma.
Fram kom í ræðu Guðmundar að Jón er
mikill félagsmálamaður var lengi oddviti og
hreppsstjóri. Hann gegndi og trúnaðarstörfum
fyrir búnaðarfélag, búnaðarsamband og fjöl-
mörg önnur samtök.
Þeim hjónum á Reykjum, Málfríði
Bjamadóttur og Jóni M. Guðmundssyni voru
veitt landbúnaðarverðlaun 1999 fyrir að hafa
búið um langt skeið myndarlegum framherjabú-
skap, fyrir foringjastörf Jóns í félagsmálum
nýrrar og vaxandi búgreinar og síðast en ekki
síst fyrir að þau hafa haldið uppi reisn bænda og
búskapar í jaðri ört vaxandi jþéttbýlis, og ætíð
verið virtir og góðir tengiliðir gróinnar sveita-
menningar, og nýmenningar í þéttbýli.