Bændablaðið - 15.02.2000, Blaðsíða 2

2
BÆNDABLAÐIÐ
Þriðjudagur 15. febrúar 2000
MED 5EINNI
30LLANUM
Hvernig er
saga eem er
bæð\ ný og
gömul en hefur
aldrei verið
sögð fyrr?
Grímur er háður
dagblöðum. Hann les þau frá
upphafi til enda og fær á þann
hátt ómældan fróðleik og gleði.
Á stundum er þó erfitt að skilja
það sem í blöðunum stendur og
á það ekki síst við um greinar
um listir. Gagnrýnendur dag-
blaðanna eiga það nefnilega til
að fara á slíkt flug að nauð-
lending er eina úrræðið. Skáld-
legt og snúið orðaval ber líklega
andlegum þrótti gott vitni.
Grímur minnist þess að eitt
sinn er hann sat á skólabekk
bar honum að skrifa ritgerð í
sögu. Nú er saga í sjálfu sér
gott fag en lærimeistari Gríms
átti í vissum erfiðleikum með ná
til jarðar og Grímur vissi hvað
kennarinn vildi sjá og heyra.
Ritgerðina átti Grímurtil
skamms tíma - eða fram að
síðasta flutningi á milli staða en
eins og allir vita, þá var til forna
sagt að það jafngilti húsbruna að
flytja þrisvar.
Grímur pældi oft í því
merkingu þess sem á blöðunum
stóð og hann ritaði með eigin
hendi - en í stuttu máli þá veit
hann ekki um hvað ritgerðin
fjallaði. Eftir því sem árin hafa
liðið verður Grímur æ sann-
færðari um að ritgerð hans hafi
verið tímamótaverk en kennar-
inn skrifaði neðst á öftustu síðu:
"Mjög athyglisvert en sumt hefði
mátt útskýra betur." Það hefði
Grímur ekki getað þótt hann
hefði átt lífið að leysa.
Gamla ritgerðin Gríms kom í
hugann er hann las DV á
dögunum en þar segir um
Ijóðabók: "Jörðin sem svo
reglulega snýst um sjálfa sig og
nánustu plánetur virðist
upphafspunktur og fyrirmynd
þessarar keðjuverkunar sem
ævi mannsins og alls umhverfis
hans er. ... Bókin myndar
danshring úr Ijóðum sem má
staðsetja á hvaða hugartorgi
sem er og ef stefin úr verkinu
heyrast einhvers staðar í
ómælisvíddunum þá lýsir sá
tónn blíðu, alvöru, gleði og
virðingu". Um annan höfund
sagði:" Þannig segir.... sögu
sem er bæði ný og gömul en
hefur aldrei verið sögð fyrr.
Stundum með einhverju sem
búið var að setja í ruslatunnu
tungumálsins, stundum með
einhverju sem ekki var búið að
"finna upp".
Grímur hefur séð margt
tyrfið um dagana og ofangreind-
ar línur eru ekki það óskiljan-
legasta sem hann hefur séð hjá
gagnrýnendum á sviði lista. En
hann spyr sig: Hvers vegna að
að gera einfalt flókið? Hvers
vegna má ekki skrifa um listir á
venjulegu máli? Getur verið að
þeir sem velja rugluleiðina sé
andlega skyldir gamla
-sögukennaranum? Þeir eru of
íáir sem þora að ganga á fund
keisarans og spyrja um efnið í
nýju fötunum hans... -
Ólafur R. Dýrmundsson hefur tekið saman ábendingar
um lífræna framleiðslu og vottun hrossaafurða:
Lífrœn framleiOsla hrossaafurfla gæli
gefifl aukna ðtnulningsmfiguleika
Ólafur R. Dýrmundsson, ráðu-
nautur hjá BÍ, hefur að beiðni
landbúnaðarráðuneytisins tekið
saman ábendingar um lífræna
framleiðslu og vottun hrossa-
ræktar. Tilgangurinn með þess-
ari samantekt er að fella hrossa-
rækt og framleiðslu hrossa-
afurða að lífrænum búskap-
arháttum, einkum til að auka
verðmæti þeirra. Er þá einkum
verið að hugsa til kjötsins en
einnig til húða, hárs og mjólkur.
í samantektinni er gert ráð fyrir
að þau bú sem vilji fá lífræna
vottun á öllu búinu eða hluta þess
geri samning við vottunarstofu
samkvæmt aðlögunaráætlun.
Hrossin verði einstaklingsmerkt og
öll aðföng og afurðir verði skráð.
Afurðastöðvar þyrftu síðan einnig
að fá viðurkenningu frá vottunar-
stofu en Ólafur telur að flestar
þeirra geti uppfyllt ákvæði reglu-
gerðar um lífræna landbúnaðar-
framleiðslu. Reiknað er með að
a.m.k. þurfi að líða eitt ár, jafnvel
tvö. frá því aðlögun hefst og þar til
hægt er að selja kjöt með lífrænu
vörumerki.
Ólafur segir að lífræni mark-
aðurinn sé í örum vexti í Japan og
á Italíu, sem hafa verið okkar
aðalútflutningsmarkaðir fyrir
hrossakjöt í seinni tíð. Einnig gætu
verið möguleikar í Belgíu og víðar
þar sem eftirspum er að aukast
eftir lífrænt vottuðu dilkakjöti og
ekki sé ástæða til að ætla annað en
að hið sama verði upp á teningnum
með hrossakjötið. „Við þurfum að
selja miklu meira af hrossakjöti en
við gerum í dag. Það gerist helst
með útflutningi því að innanlands-
markaðurinn er mjög takmarkaður.
Ég tel að þetta sé ein leið til þess
að auka útflutning. Það væri mjög
til bóta fyrir hrossaræktina ef þetta
væri hægt því það er álit flestra að
við séum með of mörg hross hér á
landi sem ekki nýtast hrossa-
ræktinni til reiðhestaframleiðslu.“
Ólafur bendir á að neytendur í
þessum löndum þekki lífrænar
vörur og neyti þeirra sífellt meira.
„Lífræn vottun hefur ákveðið for-
skot hjá sumum neytendum og
þeim fer fjölgandi í nágranna-
löndunum þó að sú þróun sé lengi
að gerast hér.“
Ólafur telur að þeir sem
markaðssetja hrossakjöt í umrædd-
um löndum eigi að gera könnun á
hvort meiri möguleikar séu að
selja hrossakjötið sé það lífrænt
vottað. Hann segir þá vinnu
reyndar þegar hafna. „Ég tel
reyndar að faglega séð sé ekki
erfiðara að breyta hrossabúi í
lífrænt bú en t.d. sauðfjárbúi. Ég sé
því möguleika fyrir ákveðin
hrossabú að fara út í þetta, sérstak-
lega þar sem haglendi er mikið og
gott."
Um aðrar hrossaafurðir segir
Ólafur að möguleikar séu einnig
fyrir hendi undir lífrænni vottun.
„Ég tel að ef markaður er fyrir
húðir og hrosshár sé lífræn vottun
til bóta. Ég hef hins vegar
efasemdir um blóðið þar sem
vafamál er hvort lífræni geirinn
vilji viðurkenna það sem vottunar-
hæfa afurð en ástæða er til að
skoða það líka."
Ferðaþjónusta bænda með nýjan veí
í þessum mánuði opnar Ferða-
þjónusta bænda nýjan vef undir
slóðinni www.farmholidays.is
Þessi útgáfa er á ensku en íslenska
útgáfan kemur með vorinu, en
þetta verður fyrsti íslenski vefur
FB. Á vefnum - jafnt þeim enska
og íslenska -eru upplýsingar um
þá bæi sem starfa undir merkjum
FB. Upplýsingarnar eru settar
fram á svipaðan hátt og í bæklingi
FB en einnig mun bændum gcfast
kostur á að fá auka pláss á vefnum
til að koma ýtarlegri upplýsingum
á framfæri.
Þá mun FB bjóða þeim bændum
sem eru með rafpóst (e-mail) að
tengjast léni FB, dæmi: nafn-
bæjar@farmholidays.is „Á þennan
hátt tengjum við á augljósari hátt
nöfn bæja við samtökin. Þjónustan
verður boðin bændum á kostnaðar-
verði,“ sagði Sævar Skaptason,
framkvæmdastjóri FB.
Tvœr
skvettur
Yngismærin og borgarbarnið Selma fór í sveitina til afa og ömmu á
Stakkhamri á Snæfellsnesi. Meðal dýra á bænum er hryssan Skvetta
sem á aðdáun Selmu óskipta - eins og sjá má á svip þeirrar stuttu. En
þarna eru sem sagt tvær „skvettur“.
Athugun á þrávirkum mengunarefnum í selum,
ísbjörnum og refum:
Styrkur þrávirkra mengunar-
efna er að aukast hér við land
Karl Skírnisson, dýrafræðingur
á Keldum, hefur í samstarfi við
þýska starfsbræður sína gert at-
hugun á þrávirkum mengunar-
cfnum í íslenskum land- og
sjávarspendýrum. Mældur var
styrkur þrávirkra eiturefna í
lifur refa sem veiddir hafa verið -
bæði við sjávarsíðuna og inn til
landsins, mælingar á sams
konar efnum í lifur ísbjarnarins
fræga sem kenndur er við
Bolungarvík og var krufinn að
Keldum fyrir nokkrum árum og
að lokum mælingar slíkra efna í
spiki íslenskra Iand- og útsela.
En hvað eru þrávirk mengunar-
efni?
Karl segir að í stuttu máli séu
þrávirk efni samnefni fyrir efni
sem upprunnin eru frá manninum
og safnast fyrir í lífverum, þar sem
úrgangslosunarkerfí þeirra ræður
ekki við að brjóta þau niður og
skilja þau út úr líkamanum. Yfir-
‘ leíti fá" dyrfn* þe'ssi' éfni'úrTæðu.
Karl segir að yfirleitt sé lítið af
þessum efnum í ungviði en síðan
eykst hlutfallið eftir því sem líða
tekur á ævina. Með auknum styrk
geta efnin farið að neikvæð áhrif á
líkamsstarfsemi lífveranna og
jafnvel valdið dauðsföllum.
Uppruni efnanna er af þrenn-
um toga. „Þetta geta verið plágu-
' éfni'sem Tfanireldd'háfa venð'Íúð-'
ustu 50-60 ár og eru ætluð til að
drepa til dæmis skordýr eða
sveppi. Dæmi um þetta er t.d.
DDT sem er mjög virkt skordýra-
eitur og Gammatox (HCH) sem
Islendingar böðuðu sauðfé upp ýr
um áratugaskeið til að vinna bug á
sníkjudýrum eins og fjárkláðá-
maur. Önnur tegund eru ýmiss
konar iðnaðarefni sem iðnaðar-
þjóðfélög nota í tæki o.fl. Dæmi
um það er t.d. PCP sem var mikið
notað á rafspenna. Þessi efni hafa
farið út í umhverfið og reynst þrá-
virk. Þriðja tegundin er svo ýmsar
aukaafurðir sem hafa myndast vlð
framleiðslu annarra efna. Eitt áf
þessum efnum er t.d. díoxín sem
er geysilega eitrað efni og stóf-
hættulegt."
Karl segir eitranir fara mikið
eftir því hvar lífverurnar eru í
fæðukeðjunni. „Dýr sem tróna á
toppi fæðukeðjunnar, t.d. rándýr
sem hafa étið önnur rándýr, eru
'ýfifleítf með mest af þessum
efnum í sér og þar er hættan mest
á því að þau fari að hafa áhrif á
líkamsstarfsemi."
Efnin berast á misjafnan hátt.
Sum efnin hafa verið notuð hér á
landi en þó í miklu minna mæli en
margar aðrar þjóðir, t.d. þær sem
þurfa reglulega að berjast við
skordýr'aplágur. „Mest af þessum
efnum berst hins vegar til Islands
annars staðar frá, aðallega með
loftstraumum og
sj ávarstraumum. “
Karl hefur haft forgöngu um
að rannsóknir hafi verið gerðar á
magni þrávirkra efna í landssel,
útsel, melrakka, æðarfugli og
ísbimi hér á landi. „Öll helstu þrá-
virk efni sem finnast á
Norðurslóð, finnast nú þegar í
íslenskum dýrum. Styrkur þeirra
er hins vegar í réttu hlutfalli við
fæðuna sem þeir neyta. Refir við
sjávarsíðuna eru t.d. með mun
hærri styrk eiturefna en refir inni á
heiðum þar sem þeir lifa að
jafnaði ofar í fæðukeðjunni, og
selir safna öllum þessum efnum í
sig sem og ísbjöminn.“
Karl segir að styrkur þessara
efna í lífverum hér á landi sé í
fæstum tilvikum hár enn sem
komið er. „Þessi efni hafa undan-
farna áratugi verið að safnast fyrir
hér á Norðurhveli og munu gera
það áfram á næstu áratugum. Við
búum hér við hættu sem við getum
lítið ráðið við því þessi efni koma
annars staðar frá. Það sem við
gætum gert er að reyna að fá iðn-
aðarþjóðir til að minnka útskilnað
og notkun á þessum eiturefnum.