Tónlistin - 01.06.1945, Blaðsíða 10

8
TÓNLISTIN
að liann. Hún hafði mótað liann í
sínum eigin anda og útilokað per-
sónulegt liugsæi og eftirlátssemi við
lausráðan skilning hins einstaka
manns. Almættiskennd hinnar
kirkjulegu stofnunar lilaut því á-
vallt að verða ríkjandi þáttur í þess-
ari tónlist. Þessi skortur á frjálsræði
skapaði festu og djúpa alvöru.
Skynsemin var tamin en tilfinning-
in heft. Af því leiddi svo, að öll
sjálfsögun og sjálfsstjórn var á þess-
um tímum traustari en síðar varð.
Listamenn sættu sig við horgaraleg-
ar skyldur og fyrirskrifaðar og sjálf-
sagðar umgengnisvenjur. Þannig
varð Bach t. d. að kenna latínu í
mennlaskóla Sl. Thomas-kirkjunnar
í Leipzig og ala upp tuttugu börn, er
hann átti við tveimur konum sín-
um; og mikið af lögum þeim, sem
nemendur nú á dögum eru látnir
skila í spilatímum sínum, eru upp-
runalega einmitt samin í kennslu-
stundum sem æfingar fyrir hina
ýmsu meðlimi Bach-fjölskyldunnar.
Sem dæmi þess, hve hugkvæmni
Bachs í hagnýtum uppeldislegum
efnum var þroskuð, má geta þess
að hann byrjaði fyrstur að láta nota
þumalfingurinn á snertlahljóðfær-
um (píanói, cembalói og orgeli) og
skapaði þannig alveg nýja reglu um
fingrasetningu. Þumalfingurinn
hafði hingað til ekki tekið þátt i
leiknum á hljómhorðinu, en nú öðl-
aðist hann fullan rétt á við hina fing-
urna, og um leið breyttist handstað-
an. Höndin var nú ekki lengur flöt
og stif heldur krenpt og hrevfanleg,
samfara auknum krafti í áslætti, því
að nú snertu fingurnir nóturnar
öðruvísi en áður liafði tíðkazt. Bogn-
ir fingur gerðu höndina liðugri, og
þar með var leiktæknin komin inn
á alveg nýjar leiðir. Framfaraþrá og
tilraunalöngun Bachs kom þá ekki
síður fram í hinu víðfræga verki
hans „Das Avohltemijerierte Klavier“
(jafnstillta píanóið). Hér heitir hann
í fyrsta skipti í tónlistarsögunni öll-
um þeim tóntegundum, sem nútím-
inn notar, 12 dúr-tóntegundum og
12 moll-tóntegundum, og ryður þar
með braut nýju og fullkomnu tón-
tegundakerfi, sem gerði mönnum
kleift að fara úr einni lóntegund yf-
ir í aðra án þess að eyra hnykkti
við. Þessi „jafnspennta tónstilling“
hafði að vísu verið fundin upp áð-
ur af gömlum organista, en nú er
hún þrautprófuð í fyrsta sinni og
reynd til fullnustu. Hér er loks al-
veg fallið frá tónstillingu forngrísku
stærðfræðinganna úr skóla Pytha-
gorasar og teknar upp nýjar reglur,
sem auka á fjölbreylnina í sam-
ræmdri hljómnotkun, enda þótt öll
tónhilin séu með þessu móti örlítið
óhrein og öll jarðnesk tónlist þar-
með raunverulega lítið eitt „fölsk“
eða mistóna. — Að síðustu mætti
minnast á hina sjaldgæfu hljóðfæra-
þekkingu Bachs. Auk þess að vera
góður raddmaður, afburða pianó-
leikari og snjall organisti, var hann
vel að sér i meðferð slrengjahljóð-
færa, var um skeið fiðluleikari i
einkahljómsveit prinsins í Sachsen-
Weimar og lét eftir sinni fyrirsögn
smiða nýtt áður óþekkt strengja-
hljóðfæri „viola pomposa“, einskon-
ar lítið celló með fimm strengjum.
Af þessum upptalningum sést, að