Tónlistin - 01.06.1945, Blaðsíða 13

TÓNLISTIN
11
mikilvægt en í rauninni ósjálfrátt
og óbreytilegt afl eins og mannlegt
lijarta. Beetlioven viðurkennir þetta
lögmál; en liann gerir meira; hann
tekur hljóðfallið í sína þjónustu
sem beizlaða orku og notar það til
þess að hlása ómótstæðilegum lífs-
anda í tónverk sín. Upp af þessu
sprettur hinn hamslausi kraftur
Beethovens, sem liann í verðugu
sjálfstrausti lýsir þannig:
„Krafturinn er siðgæðisliugsjón
þeirra, sem skara fram úr öðrum,
og hann er líka hugsjón mín.“
Iiið þriðja mikla B í heimi tón-
listarinnar er svo loks Brahms, Jo-
liannes Brahms. Brahms átti það
sammerkt bæði með Bach og Beet-
hoven, að faðir hans var líka at-
vinnu-tónlistarmaður, kontrahassa-
leikari, sem spilaði á ýmsum gilda-
skálum í Hamborg fyrir um eitt
liundrað árum. Walter Niemann,
hinn þekkti þýzki tónlistarrithöf-
undur og tónskáld í Leipzig, hefir
í hók sinni um Brahms dregið upp
allglögga mynd af honum, og má
ætla, að lýsing hans sé ekki fjarri
lagi, þar sem þeir eru háðir fæddir
Hamborgarhúar og sennilega ekki
allskostar ólíkir að lunderni og lífs-
skoðun. Niemann segir um Bralims:
„Þunglyndi, djúp, sterk og alvöru
blandin tilfinning, hlédrægni, göfug-
lega innibyrgð geðshræring, jafnvel
vottur af ofnæmi, tilhneiging til að
sökkva sér niður í sjálfan sig, skort-
ur á hæfileika til þess að losna úr
viðjum sjálfs sin bæði sem maður
og listamaður, allt eru þetta eigin-
leikar, sem eigna verður honum.“
Hjá Brahms verður í mjög ríkum
mæli vart hinnar gullvægu einingar
vitsmuna og tilfinningar. Klassik og
rómantík sameinast hjá honum á
undraverðan hátt. Hið mikla inann-
lega hyggjuvit hans meinar lionum
allan klökkva og ofhlaðna tilfinn-
ingasemi á kostnað formsterks og
sígilds innihalds. Og það er einmitt
þessi vitsmunalega djúphygli, sem
ristir mark sitt á tónlist Brahms og
torveldar liana svo mjög við fyrstu
heyrn. Þessi glíma við viðfangsefn-
ið er æðsta takmark allra þeirra
manna, sem þokað hafa mannsand-
anum lengst fram. Úrlausnin kostar
liarða haráttu, ef hún á að vekja
innri fullnægingu og sanna sköpun-
argleði. Islendingar skilja þetta hezt
í skáldskap sínum, svo sem torráðn-
um Eddu-kenningum, skrúðmiklu
skáldmáli, rímþrautum og fjöl-
breytilegum hragháttum. I tónlist-
inni eru þeir enn ekki komnir á vits-
munastigið í tónsköpun sinni, held-
ur láta sér nægja að gefa tilfinning-
unni einni sainan lausan tauminn.
Brahms, sem eitt sinn lét svo um
mælt, að einhver hinn bezti lær-
dómur væri fólginn i því að kynn
ast kirkjutóntegundunum og hassa-
hreyfingunni í kantötum Bachs,
hafði drukkið í sig laggnótt Schu-
berts og formkraft Beethovens. Lag-
línur hans hera því mörg einkenni
rómantísku stefnunnar, svo sem
mikið hrej7fisvið — allt að tveimur
áttundum — og stór tónhil og tíð
stökk. í einu bréfi til vinar sins
skrifar Brahms upp nóturnar F-A-E,
sem síðar áttu eftir að verða aðals-
merki hins hjarthærða og bláevgða
Norðurhvelshúa. Hið hnígandi sex-