Tónlistin - 01.06.1945, Blaðsíða 11

TÓNLISTIN
9
Bach hefir í lifenda lífi haft mikil
áhrif sem kennari og hljóðfæraleik-
ari fyrst og fremst. Samtí'ð hans
kunni aðeins að meta hann sem org-
anleikara, enda er liann i tónsmíð-
um sinum víða hundrað ár á undan
samtímamönnum sínum, t. d. í liinni
margslungnu „krómatík“ eða hálf-
tónaskrefum. Bacli hefir verið
nægjusamur athafnamaður, gædd-
ur djúpri en allkaldri íhygli og sterk-
um guðsótta. Verk lians eru samin
af einlægum hug gagnmenntaðs tón-
listarmanns í samræmi við tíðarstíl-
inn, án þess þó að persónustíllinn
liverfi með öllu inn í þann mikla
samnefnara. Veigamikill liður þessa.
tíðarstíls er „fúgan“, sem í raun-
inni er aðeins æfing í tónsmíða-
tækni, reyndar mjög vandasöm og
flókin þraut og einmitt þessvegna
prófsteinn á kunnáttu liöfundarins,
leiktækni flytjandans og skilning
hlustandans. En þó fer nærri, að
þessu tónlistarformi hafi verið gert
of hátt undir höfði gagnvart hlust-
andanum, sem oft og einatt stendur
ráðþrota gagnvart þessu völundar-
húsi tónrænnar röksemdafærslu.
Þar sem fúgan er sumpart vélgengt
þróunarform með örstuttu stefi, hef-
ir það á síðari tímum oft viljað ske,
að tónskáldin hafa notað þetta form
sem nokkurskonar þrautalendingu,
þegar í óefni var komið og engin
notliæf hugsun var lengur tiltæk.
Og til er gamansamur talsháttur, er
ótvirætt hendir til þess, að lagsmið-
irnir hafi oft komizt í slíka sjálf-
heldu:
„Ef tónskáldið situr
með lóman haus,
teiknar liann fúgu,
og andinn er laus!“
Og stundum virðist fúgan jafnvel
aðeins vera skrifuð af einskærri
löngun til þess að sýna staðgóða
leikni í pólýfón ritliætti, og er þá
sem höfundurinn kalli fram í:
„Hlustið nú vel! Nú kemur fúga.“
Fúgur Bachs eru samt ekki sprottnar
af þessari rót. Þær eru tvímælalaust
mestu meistaraverk í sinni grein,
hæði að hugsnilld og hyggingu. Og
enginn, sem vill verða fyllilega sjálf-
hjarga í heimi tónlistarinnar, kemst
hjá að veila þeim talsverða athygli.
Yfirleitt er Bach þannig varið, að
liann vísar einhentum mönnum á
hug, því að menn verða fyrst að rétta
honum framlag sitt með annarri
hendi og taka það siðan ávaxtað með
hinni. Bezta leiðin til þess er að
spila verk Bachs þegar á unga aldri.
Hann hefir samið tónsmíðar fyrir
hvaða aldursskeið sem er, allt frá
fyrstu spilatímum harnaskólaár-
anna til hins fullþroskaða hljóðfæra-
leikara manndómsáranna. Bacli er
með síiðandi nótnalínum sínum
trygging fyrir góðri fingraferð, svo
að sá, sem getur spilað Bach, getur
í raun og veru spilað allt.
Nú væri freistandi að líta sem
snöggvast í áttina til Ludwig van
Beethovens og reyna að sjá, hver
lielztu einkenni hans eru. Listasag-
an getur öðru hvoru um snillinga,
sem látið hafa eftir sig undraverð
afköst. Einn þeirra var málarinn og
fjölvitringurinn Leonardo da Vinci.
Enda þótt nútimatónlist vor eigi sér
tiltölulega mjög skamma forsögu,—