Bændablaðið - 06.07.2004, Side 10

10 Þriðjudagur 6. júlí 2004
Undanfarin ár hefur notkun bænda á
sauðfjársæðingum aukist umtalsvert með
hverju ári. Bændur hafa verið hvattir til
þessa. Á þennan hátt hafa náðst meiri
ræktunarframfarir en áður á mörgum búum.
Um leið er rétt að leggja áherslu á að
sæðingarnar eru lang besta leiðin til
dreifingar á erfðaefni um leið og haldið er
uppi virkum sjúkdómavörnum.
Núna blasa við ákveðnar breytingar á
rekstri stöðvanna. Gert er ráð fyrir að aðeins
tvær stöðvar verði í föstum rekstri, stöðin í
Laugardælum og við Borgarnes, en rekstur
stöðvarinnar á Möðruvöllum mun hætta.
Jafnhliða þessum breytingum þarf að
gera ákveðnar breytingar á skipulagi í
dreifingu sæðis frá stöðvunum fyrir næsta
vetur. Bændur um allt land eru farnir að
nýta sér sæðingarnar á hverju ári. Þess
vegna þarf að vinna upp skipulag sem
tryggir svæðum um allt land forgang að
sæðingum tiltekna daga en ekki eins og
verið hefur til þessa að slíkt hefur fyrst og
fremst verið fyrir hendi á svonefndum
"starfssvæðum stöðvanna".
Um leið hefur verið ákveðið að bjóða
upp á notkun á djúpfrystu hrútasæði að
vissu marki. Þannig verður mögulegt að
mæta aukinni eftirspurn án þess að fjölga
stövunum og jafnvel að auðvelda starfið á
háannatíma og skapa svigrúm þannig til að
bæta alla þjónustu.
Hér á landi voru gerðar tilraunir með
notkun á djúpfrystu sæði fyrir rúmum
tveimum áratugum. Þá þótti munur í árangri
úr sæðingum með fersku og frystu sæði það
mikill að aðferðin væri ekki áhugaverð. Á
síðastu árum hefur verið feikilega hröð
þróun í notkun sæðinga hjá sauðfé í Noregi
og þeir farnir að nota fyrst og fremst fryst
sæði með góðum árangri. Rétt er að nefna
að þær aðferðir sem þeir nota þar eru
byggðar á rannsóknum Þorsteins Ólafssonar
frá námsárum hans þar í landi.
Síðastliðinn vetur var gerð talsvert
umfangsmikil tilraun með sæðingar með
djúpfrystu sæði hér á landi. Sæddar voru á
annað þúsund ær í þessum tilraunum.
Árangur var eins og úr sæðingum með
fersku sæði breytilegur, að meðaltali um
50%, en á nokkrum búum var árangur sem
fyllilega stenst samanburð við notkun á
fersku sæði.
Það er ljóst að sæðingar með djúpfrystu
sæði geta gagnvart kostnaði aldrei keppt
fyllilega við ferska sæðið. Hins vegar er
ljóst að ef samanburður er gerður við
notkun sæðinga með fersku sæði ásamt
samstillingu, sem verður alveg óþörf með
notkun á djúpfrystu sæði, þá er djúpfrysta
sæðið ákaflega vel samkeppnishæft hvað
kostnað varðar.
Kostir notkunar á djúpfrystu sæði eru
margir og þeir augljósastir að með því
bjóðast möguleikar á notkun sæðinga yfir
miklu lengri tíma en með ferska sæðinu.
Trygging er í því að sæðið
er komið á staðinn fyrir
notkun. Hægt er að velja
ær til sæðinga á
markvissan hátt um leið og
þær eru að ganga án
samstillinga. Á þennan hátt
skapast einnig meiri
möguleikar til að velja og
fá sæði úr tilteknum
sæðingahrútum til
notkunar. Við byrjun
sæðingavertíðar liggur
fyrir hvaða sæði er til boða
á tímabilinu öllu og
auðvelt að skipuleggja
notkun með tilliti til þess.
Flutningskostnaður sæðis á
svæðið verður minni en
með ferska sæðið vegna þess að það kemur
allt í einni sendingu, á móti kemur ef til vill
í sumum tilfellum einhver aukin vinna við
dreifingu sæðis innan svæðisins.
Ákveðið hefur verið að bjóða djúpfrysta
sæðið sem valkost á komandi vetri.
Djúpfrysta sæðið þarf að senda og geyma
þar til kemur til notkunar í
köfnunarefniskútum líkt og menn þekkja í
sambandi við nautasæði. Miklu varðar að fá
góða nýtingu á þessum búnaði og aðeins
mögulegt að bjóða upp á ákveðinn fjölda
kúta í notkun. Eðlilegt er að reikna með að
kútarnir rúmi 400-700 skammta hver (fer
eftir dreifingu á sæðinu á hrúta).
Ákveðið er að verðlagning á djúpfrysta
sæðinu verði þannig að hver skammtur
verði seldur á 300 krónur. Auk þess verður
að krefjast greiðslu fyrir að lágmarki 90% af
því sæði sem pantað er og sent verður í
kútnum.
Til að geta ákveðið hvar boðið verður
upp á þessa notkun á komandi vetri
verður farin sú leið að óska eftir
umsóknum um notkun á djúpfrysta
sæðinu. Í boði munu verða næsta vetur tíu
kútar með djúpfrystu sæði.
Þess vegna er nauðsynlegt að bændur á
svæðum sem kunna að hafa áhuga á þessu
komist að niðurstöðu um umsókn. Þarna
virðast fjárræktarfélög á viðkomandi
svæðum ein sér eða fleiri saman vera
eðlilegasti vettvangur þessa. Umsóknir
þurfa að berast fyrir 1. september til Jóns
Viðars Jónmundssonar hjá BÍ. Í
umsókninni þarf að koma fram fyrir
hvaða svæði umsóknin er (bú þar sem á
að nota þetta sæði), hvaða fjölda
skammta sótt er um og hver er í forsvari
fyrir umsókninni.
Umsóknir frá þeim svæðum sem liggja
fjærst stöðvunum og búa við ótryggastan og
erfiðastan daglegan flutning á fersku sæði
munu njóta forgangs. Einnig verður að
sjálfsögðu að taka tillit til nýtingar á
geymslukútunum. Umsóknunum verður
svarað strax í byrjun september.
Þau svæði sem fá þessa þjónustu á
komandi vetri þurfa síðan að skila pöntun á
hrútum til notkunar í lok október. Þetta er
nauðsynlegt vegna þess að í byrjun
nóvember þarf að velja hóp hrútanna af
stöðvunum sem fryst verður sæði úr vegna
þess að frystingin verður að eiga sér stað
nánast allan nóvembermánuð.
Breytt skipulag í sauðfjársæðingum
Notkun á djúpfrystu hrútasæði
Sérstaða ís-
lenskra húsdýra
Í mars sl. var haldin málstofa til heiðurs dr. Stefáni Aðalsteinssyni.
Þar flutti hann erindi sem hann kallaði Sérstaða íslenskra húsdýra.
Hér á eftir fer samandregið yfirlit úr erindi hans:
Íslenskir nautgripir eru ættaðir frá Noregi, nánar tiltekið frá Þrænda-
lögum og þar fyrir norðan. Reiknuð ættliðafjarlægð íslenskra kúa frá
norskum er 221 ættliður eða 1105 ár,
sé hver ættliður 5 ár. Sé reiknað til
baka um 1105 ár frá 1995 hafa kýrnar
komið til Íslands árið 890, en það er
nálægt miðju landnámi. Kýrnytin er
talin vera 1100 kg á ári frá 1150 til
1650 en síðan hækkandi og komin í
rúmlega 2000 kg árið 1900 og rétt um
5000 kg árið 2000. Mjólkin er holl og
hagkvæm til vinnslu og tekur fram
mjólk nágrannakúa okkar. Kýr okkar
eru marglitar, með sex aðalliti, svart,
kolótt, rautt, bröndótt, sægrátt og
grátt. Auk þess koma fyrir tvílitir,
annars vegar skjöldótt sem er víkjandi
og hins vegar þrjár ríkjandi gerðir af
tvílit, hjálmótt eða húfótt, hryggjótt
og grönótt.
Íslenskir hestar eru komnir frá
Noregi. Þeir eru mikið skyldir
norður-norska hestinum og Hjalt-
landshestinum og allmikið skyldir
mongólska hestinum, sem hefur
bæði skeið (dshoroo) og ákveðna
gerð af tölti (saivar). Alls eru taldar
vera fimm gangtegundir í ís-
lenskum hrossum. Þær eru fet,
brokk, tölt, stökk og skeið. Mörg
erlend hestakyn hafa aðeins fet,
brokk og stökk. Alls eru 15 aðallitir
í íslenska hestinum: Jarpt, brúnt,
rautt, leirljóst, moldótt, hvítingjar,
bleikt, bleikálótt, móálótt,vindótt,
grátt, litförótt, glóbrúnt, glójarpt
og glóbjart. Með öllum þessum
litum getur komið fyrir skjótt og
slettuskjótt.
Íslenskt sauðfé er komið frá
Noregi og er náskylt gamla norska
stuttrófufénu. Flutt hefur verið inn
sauðfé frá ýmsum stöðum á
umliðnum öldum og oftast með
hörmulegum afleiðingum vegna
sjúkdóma sem bárust með fénu. Í
fénu eru til tvær gerðir af hyrndu
(tvíhyrnt og ferhyrnt) og tvær af
kollóttu (nauðakollótt og örðótt
annars vegar og hnýflótt og
sívalhyrnt hins vegar). Tvö stórvirk
gen auka frjósemi í sauðfé,
þokugenið og lóugenið. Einstakt
fyrirbæri í stofninum er forystufé
sem fer fyrir fjárhóp í rekstri og
leiðir hann þangað sem hann á að
fara. Það mun hvergi vera þekkt í
heiminum nema hér.
Íslenskar geitur munu vera
ættaðar frá Noregi, eftir litum og
hornalagi að dæma. Þær hafa
alltaf verið fáar í landi. Þær
mjólkuðu allvel meðan þær voru
hafðar til mjólkur en nú ganga
kiðin undir þeim. Þær hafa óvenju
mikið og fínt þel í feldinum.
Íslenskir hundar hafa verið til af
ýmsum gerðum í landinu en talið
er að fjárhundar
fyrrum hafi verið
með upprétt eyru
og hringaða rófu
og ekki stórir. Þeir
eru skyldir
norrænum
hundum af
svipaðri byggingu
samkvæmt blóðflokkum og því
líklegt að þeir séu komnir frá
Noregi um landnám. Þeir voru í
útrýmingarhættu um 1950 en var
þá bjargað með snörpu
verndunarátaki.
Íslenskir kettir hafa komið hingað
um landnám. Þeir eru náskyldir
köttum í Svíþjóð og á Hjaltlandi að
því er varðar tíðni einstakra lita og
má því gera ráð fyrir að þeir séu
komnir frá Noregi. Kettir í Boston
og New York eru mjög líkir
íslenskum köttum í tíðni einstakra
lita og hefur það verið túlkað
þannig að íslenskir landnemar á
Vínlandi hafi haft ketti með sér frá
Íslandi en kettirnir orðið villtir og
lifað áfram í landinu þegar
íslenskt landnám lagðist af. Þeir
hafi síðan séð um að frjóvga
læður sem komu vestur með nýju
landnámi og afkomendurnir hafi
fengið íslensk einkenni frá
villiköttum ættuðum af Íslandi.
Íslensk hænsni
hafa komið hingað
um landnám. Af
þeim fara litlar
sögur. Þegar
vefjaflokkar úr
gömlum
íslenskum
hænsnastofni
voru bornir saman
við norræna
stofna í notkun á
Norðurlöndum var
lítið, eða 28%, sameiginlegra
vefjaflokka í þeim en nokkur
líkindi fundust með gömlum
hænsnastofni í Noregi og íslensku
hænsnunum.
Íslenskar hagamýs hafa komið
hingað um landnám. Þær lifa úti
í náttúrunni á sumrin en lifðu að
verulegu leyti í híbýlum manna á
veturna áður fyrr. Þær virðast
hafa komið til landsins frá
Noregi, eftir einkennum á
höfuðkúpum að dæma.
Dreitill 00-891 frá Oddgeirshólum. Bændablaðið/Sveinn Sigurm.