Bændablaðið - 06.07.2004, Síða 36

36 Þriðjudagur 6. júlí 2004
A) Undirbúningur kúa og
aðlögun kvígna fyrir burð
Ein möguleg skýringin á hárri
tíðni vanhalda hjá fyrsta kálfs
kvígum er að allt of margir bændur
nota heimanaut. Nautið gengur í
kvíguhópnum og þjónar sínu hlut-
verki þegar við á. Því er ekki alltaf
vitað um raunverulegan fangdag
og þar af leiðandi ekki væntan-
legan burðardag. Burðareftirlit og
undirbúningur verður ómarkviss.
Við þessum vanda má sporna t. d.
með því að láta kvíguna ganga
með kúahópnum síðustu tvo
mánuðina fyrir burðinn. Við það
vinnst m. a. að kvígan aðlagast
kúahópnum og betra tækifæri og
aðstæður eru til að venja hana, líta
eftir reglulega og síðast en ekki
síst að stýra undirbúningsfóðrun
hennar. Undirbúningsfóðrun
kvígna, jafnt sem eldri kúa, síðustu
tvo mánuði meðgöngunnar er
gríðarlega mikilvægt atriði.
B) Aukið eftirlit kringum
burðinn
Æskilegast er að bæði kýr og
kvígur beri í sérstökum burðar-
stíum þar sem gott er að hafa eftir-
lit með þeim. Í eldri fjósum er slík
aðstaða ekki fyrir hendi og því
verður básinn burðaraðstaðan.
Eigi að síður er ýmislegt hægt að
gera til að bæta þær aðstæður, t. d.
með því að nýta endabása, nota
góðan undirburð í básinn og sjá til
þess að gripurinn sé ekki um of
njörvaður í hálsband eða beislu.
Daglegt, reglubundið eftirlit með
gripunum þegar nær dregur burði
og burðarhjálp á réttum tíma getur
bjargað mörgum kálfum. Áður en
gripið er til burðarhjálpar er nauð-
synlegt að ganga úr skugga um
hvernig kálfinn ber að í fæðingar-
veginum. Súrefnisskortur í fæð-
ingu getur reynst veikburða kálfi
um megn. Hann má ekki vara
lengur en 3-4 mínútur. Kálfur sem
fæðist með afturfætur á undan þol-
ir súrefnisvöntun í skemmri tíma
en þegar kálfinn ber eðlilega að -
með snoppu og framfætur á undan.
C) Markviss undirbúningsfóðrun
Geldstöðufóðrun og
undirbúningsfóðrun kvígna eru
einhver þýðingarmestu fóðrun-
tímabilin hjá mjólkurkúm. Geld-
staða eldri kúa og undirbúnings-
fóðrun fyrsta kálfs kvígna þarf að
vera 6-8 vikur. Ýmsar kenningar
eru uppi um hvernig heppilegast er
að standa að fóðrun síðustu
vikurnar fyrir burð. Almenna
reglan er að fóðrað sé til viðhalds
og fósturþroska (hvorki að fitna né
leggja af) og að gripirnir haldi
svipuðum holdum síðustu 6- 8
vikurnar fyrir burð. Á þessum
tíma er alls ekki heppilegt að
megra feitar kýr og kvígur. Ekki
er heldur æskilegt að fita magra
gripi. Of sterkt eldi fyrsta kálfs
kvígna á þessum tíma getur valdið
of miklum fóstuvexti og burðar-
erfiðleikum sem fylgifisk.
D) Sérstök áhersla á snefilefni
og vítamín (Vítamín
E og Selen (Se)
Margir kúabændur hafa náð
töluverðum árangri í að minnka
kálfavanhöld með sérstakri Selen
og E-vítamíngjöf kringum burð-
inn. Þessi tvö mikilvægu næring-
arefni vinna jafnan saman og eru
nefnd í samhengi. Bagaleg vöntun
á upplýsingum um innihald
þessara efna, einkum í heyfóðri og
reyndar einnig kjarnfóðri, gerir
okkur erfitt um mat á þessum
þáttum í hagnýtri fóðrun mjólkur-
kúa. Kvígur eru alla jafnan
fóðraðar nær eingöngu á heyfóðri
stærstan hluta meðgöngunnar. Því
má gera ráð fyrir að almenn stein-,
snefilefna- og vítamínstaða hjá
þeim geti verið tæp þegar líður að
burði. Hafi þær hins vegar haft að-
gengi að saltsteinum eða fengið
bætiefnablöndu eða kjarnfóður er
staðan önnur. Undirbúningsfóðrun
kvígna fyrir burð þarf því öðrum
þræði að snúast um að tryggja
þeim nægileg vítamín, stein- og
snefilefni svo og aðlaga þær
kjarnfóðri.
E) Staða andoxunarefna
Á síðustu vikunum fyrir burð
er mikilvægt að byggja upp styrk
s.k. andoxunarefna hjá kúm og
kvígum. Á þessum tíma verða
mikil umskipti í efnaskiptunum og
álag á lifur stóreykst. E-vítamín er
virkasta andoxunarefnið og víða
erlendis er ráðlagt að gefa kúm um
1000 mg af E-vítamíni á grip/dag
síðustu tvær vikur meðgöngunnar
(1000 mg E-vítamín samsvara
1000 A.E (alþjóðaeiningar)).
F) Selen / Vítamín
E gjöf fyrir burð
Í ljósi þess sem að framan segir
er full ástæða til þess að vekja
athygli kúabænda á sérstakri Selen
og E-vítamín gjöf fyrir og um
burð, ekki síst þar sem kálfadauði
er vandamál. Trúlega er ein-
faldasta og öruggasta leiðin til þess
að tryggja gripum nægilegt magn
þessara efna að nota s.k. forða-
stauta, sem komið er fyrir í kepp
gripanna. Nýlega eru komnir á
markað sérstakir forðastautar fyrir
gripi í geldstöðu (All-Trace ,,Dry
Cow"). Þesstir stautar, sem inni-
halda flest mikilvægustu snefi-
lefnin ásamt A, D og E vítamínum,
eru ætlaðir gripum yfir 150 kg
þunga. Líftími stautanna er 4
mánuðir þ. e. a. s. þeir gefa frá sér
ákveðið magn efna á dag í þann
tíma. Heppilegasti ísetningatími er
við upphaf geldstöðu eða tveimur
mánuðum fyrir burð. Hverjum grip
eru gefnir tveir stautar en efna-
losunin frá þeim byggir á núningi í
keppnum. Hver stautur kostar
600-700 kr. m/vsk. Upplýsingar
um efnainnihald og efnalosun mis-
munandi tegunda af forðastautum
er að finna á heimasíðu Pharma-
Nor hf. (www.pharmanor.is). Ég
hvet bændur til að velta þessum
kosti fyrir sér og hafa samband við
sinn dýralækni varðandi frekari
upplýsingar um ísetningu og
notkun. Vegna kvíganna sem
væntanlega bera snemma í haust er
senn kominn tími til að huga að
ísetningu.
G) Skyldleikarækt
Greining á vanhöldum ung-
kálfa sem Baldur Helgi Benja-
mínsson nautgriparæktarráðunaut-
ur vann á grundvelli gagna úr
skýrsluhaldinu gaf til kynna að
einn þeirra þátta sem tengist
auknum kálfavanhöldum er aukin
skyldleikarækt. Sjálfsagt er fyrir
bændur að hagnýta sér þær marg-
víslegu upplýsingar sem tiltækar
eru og forðast eins og unnt er
pörun skyldra einstaklinga.
Óneitanlega er heimanautanotkun
þáttur sem getur leitt til aukinnar
skyldleikaræktar í hjörðinni. Síðar
á þessu ári stefna Bændasamtökin
að því að koma í notkun nýjum og
endurbættum hugbúnaði, forritinu
,,Nautaval" sem verður aðgengi-
legt á netinu. Það mun væntanlega
geta gagnast bændum og ráðu-
nautum í að skipuleggja sæðingar
og lágmarka skyldleika.
Að lokum
Þegar nær dregur hausti er
ætlunin að fylgja þessum skrifum
eftir með frekari upplýsingum og
fagefni á nautgriparæktarvef ;
www.bondi.is. Að lokum vil ég
hvetja kúabændur til að íhuga þá
þætti sem hér hefur verið drepið á
og leita sér frekari upplýsinga hjá
ráðunautum og dýralæknum. /GG
Mögulegar leiðir til að minnka smákálfavanhöld
Ungkálfadauði er mikið og vaxandi vandamál sem
beinlínis ógnar tilvist íslenska kúastofnsins og veldur
bændum auk þess umtalsverðu fjárhagstjóni. Samkvæmt
gögnum úr skýrsluhaldi nautgriparæktarfélaganna
drápust að meðaltali um 14% nautkálfanna á sl. ári og
um 12% kvígukálfanna. Gögn úr skýrsluhaldinu sýna
einnig að breytileiki í vanhöldum á milli búa er
töluverður. Kálfavanhöld er þekkt vandamál erlendis.
Hins vegar virðist sem sérkenni þeirra hjá okkur séu að
kálfarnir virðast drepast rétt fyrir eða í fæðingunni og að
afföllin eru sérstaklega mikil hjá 1. k. kvígum, eða allt að
18-20 af hundraði. Andstætt því sem erlendis gerist er
fátíðara hjá okkur að kálfar sem á annað borð komast á
legg drepist.
Til hvaða ráða geta bændur gripið?
Hér verður fjallað stuttlega um nokkra mikilvæga
þætti sem geta spornað gegn vandanum.