blaðið - 02.12.2005, Blaðsíða 22

22 I BÆKUR
FÖSTUDAGUR 2. DESEMBER 2005 blaðiö
Jónsbók - Saga Jóns Ólafssonar eftir Einar Kárason hefur vakið umrœður og athygli. Blaðið birtir brot úr
bókinni.
Bissnessmaður af
ameríska skólanum
Það er rétt að hafa í huga að á
þessum árum var það að búa í Kefla-
vík svona eins og að búa fast við
amerísku landamærin - eða jafnvel
innan þeirra. Herstöðin var þarna
í seilingarfjarlægð, með samfélagi
sem var álíka fjölmennt og sjálfur
kaupstaðurinn; á Vellinum hafði
stór hluti bæjarbúa sinn starfa, í
mörgum húsum bæjarins bjuggu
Ameríkanar, oft heilu fjölskyld-
urnar - helmingur ameríska samfé-
lagsins á Suðurnesjum bjó um tíma
hér og þar í leiguíbúðum í Keflavík
og Njarðvíkum. „í Keflavík var fá-
tækt og vanþróað fólk sem bjó í eins
kílómetra fjarlægð frá nútímaleg-
ustu þjóð heimsins,“ segir Magnús
Kjartansson er hann minnist þess-
ara tíma. „Þeir sem eru þannig
þenkjandi læra fljótt öll trixin. Og
enska var annað tungumál Kefla-
víkurkrakka. Hinsvegar var í Kefla-
vík ekki einsleitt samfélag, það var
líka rótgróið kratabæli, þar bjuggu
sjómenn og verkamenn sem margir
hverjir höfðu andstyggð á Kananum
og ekki síður þeim sem gerðu sér
dælt við hann.“
Og ein þeirra sem hafði töluvert
samneyti við Ameríkanana var
móðir Jóns, hún var fljótt komin í
umboðsmennsku, var til að mynda
milliliður á milli Ameríkananna og
íslenskra danshljómsveita þar suður-
frá, og þetta jók á tortryggni í garð
Jóns í sumum kreðsum. „Mamma
Jóns var fjörug og falleg - i umhverfi
þar sem átján ára stúlka sem ekki er
að vinna í frystihúsi og hengja út
bleyjur er álitin skrýtin. Hún bar
þess á allan hátt merki að vera alin
upp á landamærum, lærði að spila á
báða heimana," bætir Magnús við.
„Þeir sem á annað borð vildu
blanda geði við hermennina og
þeirra fjölskyldur gerðu það auð-
vitað,“ sagði einn viðmælanda við
gerð þessara bókar; „en aðrir skiptu
sér ekkert af þessu. En þessir virku
strákar eins og Jón Ólafsson sóttu
auðvitað mikið í Völlinn.“
í útvarpinu hljómaði kanaút-
varpið allan sólarhringinn, jafntært
og ótruflað og Ríkisútvarpið með
sína einu rás; og það voru aldrei
messur eða dánarfregnir og jarðar-
farir, eða prelódíur og sinfóniur í
,Kananum“ - bara nýjasta mússíkin,
rokkið og kántríið, alveg út í eitt. Og
svo var sjónvarp í Keflavík, kana-
sjónvarpið skýrt og tært og allir
horfðu á Kanann - fyrst var hann
bara á heimilum varnarliðsmanna
og ef þeir áttu börn komu íslenskir
krakkar sér í vinfengi við þau til að
geta horft á þetta tækniundur sjón-
varp; svo fóru íslenskar fjölskyldur
að fá sér tæki og síðan var Kaninn
í gangi á flestum heimilum frá því
síðla eftirmiðdags og fram á nótt
- ekkert íslenskt sjónvarp var komið
enn. Bæjarbragur allur mótaðist
allmjög af þessum aðstæðum; Kefl-
víkingar komu sér upp annarskonar
áhugamálum en aðrir íslendingar;
enn þann dag í dag eru þeir og aðrir
nágrannar Vallarins öllum öðrum
fremri í þeirri amerísku íþrótta-
grein körfuboltanum; þar eru sams-
konar jólaskreytingar og ljósaseríur
á húsum og tíðkast í amerískum
borgum - í Keflavík hlustuðu
allir ungir menn á rokktónlist frá
morgni til kvölds á árunum upp úr
1960 og fóru svo að æfa sig heima og
stofna bönd í bílskúrum rétt eins og
menn voru að gera í breskum hafnar-
borgum eins og Liverpool - sem var
að því leyti nær Ameríku en margir
aðrir staðir í Bretlandi að þangað
komu til hafnar skipin sem sigldu
vestur um haf og til baka - fyrir
vikið varð Keflavík vagga íslensku
bítlamenningarinnar á árunum
upp úr 1963; þaðan komu öll helstu
böndin með Hljóma, „hina íslensku
Bítla“, fremsta í flokki, og margir
þykjast vita að í Keflavík hafi orðið
til dálítið sérstakt íslenskt tungutak
eða framburður, mjög smitaður af
amerískum syngjanda.
„Keflavík var auðvitað bara fiski-
mannastaður og framtið allra virtist
vera tengd slorinu,“ segir Magnús
Þór Sigmundsson tónlistarmaður,
sem mjög átti eftir að koma við sögu
Jóns, þegar hann lítur til baka. „En
svo kemur allt í einu þetta breik, að
það sé hægt að komast út úr þessu í
gegnum mússíkina. Mig minnir að
um tíma hafi verið átján eða nitján
hljómsveitir starfandi í bænum; ann-
arhver strákur ætlaði að meika það
á þessu.“
Og Jón Ólafsson sogaði þetta allt
í sig. Afi Jóns vann uppi á Velli; Jón
lærði ensku strax á barnsaldri, af
útvarpinu og sjónvarpinu og mús-
síkinni sem hann hlustaði á frá
morgni til kvölds, lærði utan að
textana á plötum sem mamma hans
átti; og líka af Ameríkönunum sem
bjuggu í bænum, meðal annars í ná-
grenni við hann sjálfan - sem dæmi
má nefna að á neðri hæð hússins ská-
ER RAFGEYMIRINN
í ÓLAGI!
FRÍ RAFGEYMAPRÓFUN OG ÍSETNING
GÚMMÍVINNUSTOFAN OG POLAR SKIPHOLTI 35 |
hallt á móti honum við Hringbraut-
ina, þar sem Þorsteinn Einarsson
vinur hans bjó, hafði amerísk fjöl-
skylda aðsetur. Og þótt einhverjir
foreldrar hefðu fordóma í garð bæj-
arvillingsins, þá átti það ekki við
um þá bandarísku. Með amerískum
vinum sem bjuggu í Keflavík fór Jón
að fara í heimsóknir á Völlinn, og
þar sem strákurinn kunni ensku
og talaði hana með amerískum
framburði og átti auðvelt með að
temja sér þeirra siði og var að auki
frakkur og hafði lag á að kjafta sig
inn á fólk þá varð hann brátt eins
og fiskur í vatni þarna uppfrá.
Heiða, mamma hans, var eins
og áður sagði að vinna fyrir Am-
eríkanana, meðal annars við að
útvega keflviskar hljómsveitir
til að spila á klúbbunum uppi
á Beis. Ein þeirra hljómsveita
hét Nesmenn og í henni voru
meðal annarra þeir Magnús
Þór Sigmundsson og Jóhann
Helgason, og Þorsteinn Ólafs-
son fótboltakappi - hann
minnist þess að Heiða
móðir Jóns hafi reddað
þeim „giggum" uppi á
Velli og að þangað hafi hún
farið með þeim í lítilli rútu sem
Kiddi stjúpi Jóns keyrði, og svo var
Jón stundum með í för, tólfþrettán
ára. Heiða var reyndar mikil áhuga-
manneskja um ameríska tónlist, átti
töluvert safn af kántríplötum sem
Jón hlustaði mjög á frá blautu barns-
beini - hans maður frá því hann
man fyrst eftir sér og reyndar enn
í dag er sá svartklæddi
Johnny Cash. Eitt af
frægustu lögum Johnny Cash var
um strák sem hét fáránlegu nafni:
,Sue“. Og Ólafssyni Friðgeirssyni
fannst hann líka heita allt of skrýtnu
nafni, og þessi Sue hafði aldrei séð
föður sinn sem yfirgaf þau móður-
ina... Allt var þetta stórundarlegt á
að hlýða, heillandi og hrollvekjandi.
Jón segir oft: music was my first love
and music will be my last.
Og ein var sú starfsemi á
vegum herstöðvarinnar
sem honum þótti meira
spennandi en allt annað þar
uppfrá, en það var fjölmiðla-
reksturinn á vegum AFRTS
- American Forces Radio &
Television Service; það voru
bara strákar úr hernum sem
unnu við að þeyta skífum og
spjalla við hlustendur í útvarps-
stöðinni og ekkert fannst Jóni
áhugaverðara en að fá að kynn-
ast þeim og fá að fylgjast með
útsendingunum.
1 það minnsta gerðist Jón mjög
amerískur, bæði í útliti og háttum
og allri hugsun; menn sem síðar
hafa átt viðskipti við hann hafa
sumir sagt að þeir hafi ekki farið
að skilja Jón fyrr en þeir áttuðu sig
á því að hann er bissnessmaður af
ameríska skólanum - í þeim skóla
felst meðal annars að vera harður og
óvæginn í öllum samningum, þrefa
um hvern fimmeyring, en vera síðan
orðheldinn og vandræðalaus þegar
samningar hafa náðst. ■