blaðið - 26.09.2006, Blaðsíða 20

20 ÞRIÐJUDAGUR 26. SEPTEMBER 2006
blaöiA
Tekjuskipting - efnahagur
Efnahagslegar framfarir á íslandi
hafa verið miklar - allt frá lokum
seinni heimsstyrjaldar. Þær hafa
hins vegar verið ærið kaflaskiptar
- með tímabilum uppgangs og erfið-
leika. Síldin kom og síldin fór - at-
vinnan gekk í bylgjum. Frá miðjum
7. áratugnum og nær samfellt til
1990 var verðbólgan mikil - eða þar
til ríkisstjórn Steingríms Hermanns-
onar náði samkomulagi með aðilum
vinnumarkaðarins um svokallaða
Þjóðarsátt. Frá þeim tima hefur
verið mikið rætt um stöðugleika
- og þá einkum af forsvarsmönnum
ríkisstjórna Davíðs Oddssonar. Samt
sem áður hafa komið endurtekin
óróaskeið - með verðbólgu og geng-
issveiflum. Afkoma atvinnugreina
hefur orðið erfið - með uppgangi
inn á milli - til dæmis í sjávarút-
vegi á meðan gengið fellur og er Iágt.
Órói í efnahagslífinu hefur skapast
að verulegu leyti fyrir aðgerðir og að-
gerðaleysi ríkisstjórnarinnar í bland
og Davíð ber sjálfur mesta ábyrgð á
vandræðunum.
Hvað vará seyði?
■ Ríkisstjórnin setur i gang risafram-
kvæmdir - og lækkar á sama tíma
skatta á hátekjufólki.
■ Stórfelld einkavæðing ríkisfyrir-
tækja - spillist vegna pólitískra
helmingasldpta milli Sjálfstæðis-
flokks og Framsóknarflokksins
- og er sett inn í hagkerfið á sama
tíma og þensla er fyrirsjáanleg.
■Vaxtaákvarðanir Seðlabankans
- eru eina úrræði bankans til að
vinna að verðbólgumarkmiði bank-
ans - og valda ótvírætt spennu á
gengið - sem hækkar og býr til for-
sendur fýrir innstreymi fjármagns.
Erindi Sam-
fylkingarinnar
er að uppræta
misréttið
Benedikt Sigurðsson
■Atvinnurekstur á landsbyggðinni
verður fyrir meiri búsifjum af
efnahagsástandinu og vaxtastig-
inu - en rekstur á þenslusvæðinu
- vegna þess að útflutnings- og sam-
keppnisgreinar eru illa fjármagn-
aðar og bankarnir sinna ekki fjár-
mögnun á sumum svæðum eða i
einstökum atvinnugreinum.
■Atvinnugreinar landsbyggðar-
innar - svo sem ferðaþjónusta fara
sérlega illa út úr þessari stöðu - og
einnig hluti af sjávarútveginum.
■ Skattar á meðaltekjufólkið og lág-
tekjufólkið hafa verið hækkaðir
verulega - með því að persónuaf-
sláttur fylgir ekki þróun verðlags
og launa - og um leið eru barna-
bætur, vaxtabætur og lífeyris-
greiðslur skertar vegna tekna.
(Fólki er refsað afkomulega fyrir
að auka tekjur sínar - og sumar
fjölskyldur festast þannig í gildru
fátæktar).
■ 10% þeirra sem eru rikastir á fs-
landi - hafa orðið miklu ríkari en
áður - en á þeim hafa skattar og
álögur lika verið lækkaðar.
■ Sjúklingar greiða fyrir komur
- fyrir lyf, skoðun og aðgerðir
- í vaxandi mæli. Sjúklingum er
refsað með hárri gjaldtöku fyrir
að leggjast ekki inn á spítala
vegna minni aðgerða.
■ Skólagjöld i leikskólum - eru
íþyngjandi - bein og óbein skóla-
—-----------------------------------\
SmctijewtQÍ 46 S • “fcSfreiuoqi
VEGNA GÓÐRAR SÖLU, HÖFUM VIÐ PLÁSS FVRIR NOKKRA NÝLEGA BÍLA Á SVÆÐIOG í SAL
PORSCHE CAYENNE TURBO 03/03 Ek.39 þ.km. Ásett verð
9,900,- lán 4,900 -Hlaðinn búnaði Innfluttur NÝR
T0Y.LANDCR.90VX 33" 7 manna
km Árg.97 Ek.293 þ.km (Langkeyrsla)
Nýdekk&Felgur

PASSAT BASICLINE 1,6 05/97
11 Sþ.km S/V.DEKK V.490,-
■
gjöld eru í lista- og íþróttastarfi
- og í framhaldsskóla og háskóla
hafa komið bein og óbein skóla-
gjöld til dæmis í formi skrán-
ingargjalda. Þessi gjaldtaka er
síðan ekki virt til frádráttar frá
sköttum.
Já...
Eftir stendur að skattar og álögur
hafa hækkað verulega á síðustu
árum - og venjulegt fólk, meðal-
tekjufólk, láglaunafólk, fjölskyldur,
aldraðir, lífeyrisþegar og námsmenn
- hafa allir borið skarðan hlut frá
hagvexti tímabilsins frá 1995. Geir
Haarde og Sjálfstæðisflokkurinn
hafa verið að setja íslandsmet í skatt-
heimtu á almenningi og það er því
yfirgengileg blekking að halda því
fram að skattar hafi verið að lækka
á venjulegu fólki. Vísa ég þar í stað-
festan samanburð OECD - því ekki
vilja ráðherrarnir trúa innlendum
útreikningum.
Erindi fyrir Samfylkinguna
Samfylkingin á erindi i ríkis-
stjórn eftir kosningar til að takast
á við þetta aukna misrétti sem rík-
isstjórn Geirs Haarde ber ábyrgð á.
Það hefur komið fram aukin mis-
skipting tekna í íslensku samfélagi
og breytingin hefur verið hraðari
og meiri heldur en þekkist á Vestur-
löndum. Misskiptingin er nú á pari
með Bretlandi - þar sem fjölmennir
hópar búa við bágindi. Ef Geir Ha-
arde og félagar hans halda áfram
sinni stjórnarstefnu þá stöndum
við innan 5-10 ára uppi með ójöfnuð
sem nálgast bandariska líkanið. Ég
þekki satt að segja ekki nokkurn
einasta íslending - ekki sjálfstæðis-
mann og því siður fyrrum kjósanda
Framsóknarflokksins - sem segist
vilja skapa slíkt samfélag volæðis
- fyrir ef til vill allt.að 20% þegnanna
- eins og er til staðar í stórborgum
Ameríku.
Ég vil berjast af öllu afli fyrir
því að hækka persónuafslátt án
tafar - þannig að hver einasti skatt-
greiðandi fái sömu lækkun skatta
í sinn hlut. Öfgafull tekjutenging
barnabóta, örorkulífeyris og ellilíf-
eyris leiðir nú af sér beina refsingu
fyrir þá sem sækja sér tekjuauka
- með vinnu eða auknu erfiði. Þetta
verðum við að stöðva - með því að
fella niður slíkar skerðingar. Vel
má vera að það sé réttlætanlegt á
hinn bóginn að allar bætur komi til
skattalegrar meðferðar þannig að
þeir sem njóta bóta - en geta unnið
umtalsvert - njóti fyrst og fremst
jafnstöðu gagnvart heildarskattbyrð-
inni. Það er líka einfalt sanngirn-
ismál að launatekjur og fjármagns-
tekjur fái svipaða skattlagningu.
Höfundur er aðjúnkt við Háskólann
á Akureyri ogsœkist eftir 1. sœti á
framboðslista Samfylkingarinnar í
NA-kjördœmi við
alþingiskosningarnar 200J
Menntun þjóðar kostar, en
hver borgar og hvernig?
Loks virðist fólk almennt vera að
gera sér grein fyrir því að bæta þarf
Háskóla Islands, skólinn hefur lengi
verið fjársveltur og illa búinn undir
aukinn nemendafjölda og auknar
kröfur. Þessu hefur nýr rektor HÍ
tekið á og metnaðarfull stefna hefur
verið tekin, sem miðar að því að bæta
kennslu, rannsóknir og stjórnsýslu
skólans. Er það vel, þó oft vanti ná-
kvæmari útfærslur.
En hvernig á að fjármagna þessar
langþráðu breytingar? Það er alls
ekki ljóst en þrennt kemur til greina:
taka upp skólagjöld í grunnnámi, fá
hærra framlag frá ríkinu eða fækka
nemendum. Katrín Jakobsdóttir
skrifar um vanda Hl nýlega hér í
Blaðinu, þar sem hún mælir meðal
annars gegn skólagjöldum. Helstu
rök Katrínar eru að um enn einar
álögur á ungt fólk sé að ræða og að
fólk muni ekki leita lengur í nám er
skilar sér ekki í hærri launum. Ein-
hverjir ókostir eru við skólagjöld og
þau engin allsherjarlausn, en ef menn
horfast í augu við það að núverandi
ástand er vandamál og að það megi
aðeins leysa með auknu fjármagni, er
ljóst að þeir fjármunir verða að koma
einhvers staðar frá. Eitthvað verður
að gera, þótt engin lausn sé fullkomin.
Að því er ég best veit hefur enginn
stjórnmálaflokkur lýst því yfir að
hann styðji hærra ríkisframlag til Hl.
Margir eru á móti skólagjöldum við
Hl, en eru skólagjöld hugsanlega eina
leiðin er tryggir starfsemi Hl með við-
unandi hætti til langframa? Á hinn
bóginn væri verið að segja skilið við
norræna hefð í rekstri ríkisskóla með
því að taka upp skólagjöld. En við
erum kannski nú þegar búin að þvi
með núverandi fjársvelti háskóla?
Auðvitað er rétt að ef stjórnvöld stæðu
virkilega við bakið á opinbera háskóla-
Fjármögnun
háskóla þarf
aö leysa til
frambúðar
Pétur H. Petersen
kerfinu eins og til dæmis á hinum
Norðurlöndunum og væru tilbúin að
borga það sem raunverulega kostar
að mennta framtíð þessa lands, væri
það ákjósanlegur kostur. Þannig að
í stað þess að breyta menntakerfinu,
eigum við kannski frekar að skipta út
stjórnvöldum eða stefnu þeirra?
Ein helstu rök Katrínar eru að um
væri að ræða aukin útgjöld fyrir ungt
fólk. Það gæti verið, en ég tel að skóla-
gjöld yrðu aldrei mjög há, kannski á
við rekstur á nýlegum bíl. Ég er líka
sannfærður um að ef skólagjöld væru
tekin upp myndi fólk krefjast og fá
hærri laun í kjarasamningum. Ef það
er rétt myndu álögur eldd aukast á
menntafólk, heldur í raun hluti af
rekstri háskólakerfisins færast yfir
á atvinnulífið í breiðum skilningi. Á
sama hátt myndu líklega hækka laun
í þeim háskólastéttum sem nú eru
láglaunaðar, því annars færi fólk ekki
lengur í slíkt nám. Katrín telur að fólk
muni síður leita í langt nám, en þar
sem skólagjöld eiga bara við í stuttu
grunnnámi og alls ekki í framhalds-
námi, falla þau rök um sjálf sig. Skóla-
gjöld gætu líka stýrt fólki frekar í arð-
bært nám og það gæti orðið til þess
að fólk sækti síður í þjóðhagslega hag-
nýtt en fjárhagslega óhagnýtt nám, til
dæmis umönnunarstörf. Kannski er
það slæmt, kannski yrði það til þess
að í framtíðinni yrði borgað hærra
fyrir slík störf. Rökstyðja má að illa
fjármagnaður skóli er rekur láglauna-
stefnu og stundarlitla nýliðun, sé skað-
legri en sú hætta að fólk leiti frekar í
fjárhagslega hagkvæmt nám, sem er
nú kannski ekki óþekkt tilhneiging
hvort sem er.
Mögulegar leiðir eruþrennar, engin
gallalaus. Svo má fara millileiðir, til
dæmis að einungis væru tekin upp
skólagjöld í þeim greinum er kenndar
væru á fleiri en einum stað á land-
inu eða bara í starfsréttindanámi, til
dæmis læknisfræði, kennaranámi,
lögfræði og hjúkrunarfræði. Fjár-
mögnun Hler pólitísk spurning sem
verður að svara hið fyrsta. Vona ég
því að allir flokkar skýri nákvæmlega
stefnu sína er kemur að fjármögnun
Hl, bæði einstaklingar í prófkjörum
og svo flokkar í komandi kosninga-
baráttu. Skoðun Katrínar er ljós, hver
er stefna annarra?
Höfundur er visindamaður