blaðið - 29.09.2007, Blaðsíða 29

blaóió
LAUGARDAGUR 29. SEPTEMBER 2007
29
Berst fyrir mannréttind-
um með kjafti og klóm
„Þessi sáttmáli táknar allsherj-
arhugarfarsbreytingu. Viðhorf til
fatlaðra hafa hingað til einkennst af
vinsamlegri samúð, en nú ætlumst
við til réttinda. Þetta er grundvallar-
breyting,“ segir Daninn Holger Kalle-
hauge, sem kom hingað til lands til
að ræða nýjan sáttmála Sameinuðu
þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks
á ráðstefnu sem haldin var á vegum
Öryrkjabandalags íslands, Mann-
réttindastofu íslands og Háskólans í
Reykjavík.
Kallehauge var einn aðalhöfunda
sáttmálans sem tók fimm ár að
semja, en það þykir óvenjustuttur
tími til að semja mannréttindasátt-
mála á borð við þennan. Nokkrar til-
raunir hafa verið gerðar til að skrifa
áður, en ekki náðist samstaða um
það fyrr en árið 2001 og þá var tekið
til við að semja slikan sáttmála að
frumkvæði Mexíkó.
Fyrst og fremst mannréttindi
Kallehauge er glæsilegur á velli
þegar hann svífur yfir gólfið í raf-
knúna hjólastólnum sínum, silfrað
hár hans er vel greitt og hann ber
silkiklút um hálsinn. Það er ekki
fyrr en eftir nokkurra mínútna
viðkynningu að það verður ljóst að
hann hreyfir sig óeðlilega lítið. Hann
getur heldur ekki rétt fram höndina
til að taka i hönd blaðamanns. Það
er ekki fyrr en daginn eftir að við-
talið er tekið að blaðamanni verður
ljóst að hálsklúturinn var til þess
að fela ventil sem er í barka Kalle-
hauge, en hinn aldni dómari notast
við öndunarvél sem dylst á baki
hjólastólsins. Klukkutíma samtal
hafði ekki komið upp um það leynd-
armál. Fötlun Kallehauge er afleið-
ing lömunarveiki sem hann smitað-
ist af á unglingsárum.
Hann hefur verið virkur í öryrkja-
hreyfingunni í 30 ár og starfaði sem
landsréttardómari þar til hann sett-
ist í helgan stein fyrir fimm árum.
Frá þeim degi hefur hann helgað sína
umtalsverðu starfskrafta réttindabar-
áttu fatlaðra.
„Fyrst og fremst er sáttmálinn
mannréttindasáttmáli. Þetta er átt-
undi sáttmálinn af þessum toga, en
þeir þekktustu eru líklega Barna-
sáttmáli Sameinuðu þjóðanna og
Sáttmálinn um afnám mismununar
gagnvart konum.,“ segir Kallehauge.
„Áður fyrr þurftum við fatlaðir
alltaf að fara á fund ráðamanna og
betla, þegar við vildum eitthvað.
Við þurftum að vera kurteis, við
þurftum að bugta okkur og beygja
þegar þeir sögðu eitthvað. Það var
okkur mjög erfitt og að halda jafn-
framt reisn okkar. Eftir gerð sátt-
málans nú getum við farið til hvaða
stjórnmálamanns sem er og vísað
í sáttmálann. Við eigum rétt á heil-
brigðisþjónustu, við eigum rétt á
menntun, við eigum rétt á því að
Eftir Arndísi Þórarinsdóttur
arndis@bladid.net
vinna, við eigum rétt á ferðafrelsi,
svo fátt eitt sé nefnt.“ Rómur Kalle-
hauge er stilltur, en eldur brennur í
augum hans þegar hann ræðir þessi
grundvallarréttindi.
„Þegar sáttmálinn verður sam-
þykktur munum við ekki ganga inn
í útópíu - reyndar eru engar útópíur
til - því við erum minnihlutahreyf-
ing og við verðum alltaf minnihluta-
hreyfing. Og það er að sjálfsögðu
gott, því að land þar sem engir hópar
á borð við fatlaða væru til, það væri
skrýtið land. En úr þvi að við erum
minnihlutahópur, þá munum við
alltaf þurfa að leggja okkur fram
um að vera sýnileg. Við verðum að
vekja athygli fólks á tilvist okkar.
Stærsta vandamál okkar fatlaðra er
ekki það að fordómar mæti okkur á
hverju horni. Það er líklegra að við
þurfum að horfast í augu við hugs-
unarleysi. Ó, við gleymdum að þið
væruð þarna, er mjög oft viðkvæðið.
Við gleymdum ykkur þegar við
hönnuðum þetta hótel, þegar við
byggðum strætisvagnana, þegar við
reistum lestarstöðina... Þess vegna
hafa byggingar um allt land veik-
leika, því engum varð ekki hugsað
til okkar við bygginguna. Mjög
margar þeirra lausna sem blasa við
núna eru augljóslega seinni tima við-
bætur sem eru oft mjög áberandi og
ekki sérstaklega fallegar. Jafnframt
eru slíkar viðbætur mjög dýrar.“
Eftirfylgni mikilvæg
„Þegar land hefur staðfest sáttmál-
ann, þegar stjórnvöld hafa heitið
að fylgja reglum hans, þá eru tvær
gerðir réttinda sem koma við sögu.
Annars vegar eru það borgaraleg og
stjórnmálaleg réttindi. Þau munu
taka gildi um leið og sáttmálinn er
samþykktur. Þá þurfa stjórnvöld - i
ykkar tilfelli íslensk stjórnvöld - að
lesa yfir landslög og fara yfir það
hvort einhverjar reglur séu í þeim
sem fela í sér mismunun. Á hinn bóg-
inn eru það efnahagsleg, menningar-
leg og félagsleg réttindi. 1 þeirn felast
öllþessi réttindi, á borð við menntun,
endurhæfingu, atvinnu og ferðafrelsi.
Þessi réttindi verða að koma smátt og
smátt. Þjóðirnar verða að skuldbinda
sig til að gera það sem þeim er fram-
ast unnt til að fólk njóti þessara rétt-
inda eftir því sem hægt er. Skyldan
liggur á herðurn stjórnvalda. Stjórn-
völd rnunu því þurfa að skipa nefnd
um það hvernig þau hyggjast fylgja
Stærsta vanda-
mál okkar fatl-
aðra er ekki það
að fordómar mæti
okkur á hverju horni. Það
er líklegra að við þurfum
að horfast í augu við
hugsunarleysi.
þessu eftir. Sú nefnd mun þurfa að
skila árangursskýrslum til alþjóð-
legrar nefndar í Genf. Tveimur árum
eftir samþykktina þarf að draga upp
áætlun fyrir ísland með tilliti til
þarfa fatlaðra, þar sem ástandinu er
lýst. Upp frá því eiga skýrslur berast
á fjögurra ára fresti.“
Kallehauge segir að ýmsir aðilar
geti átt aðild að nefndinni, t.d. sam-
tök lögmanna, arkitekta og lækna
og auðvitað öryrkjabandalög, en rík-
isstjórnin muni ákveða hverjir þeir
verði. Hann hvatti hins vegar til þess
á ráðstefnunni í vikunni að hin ýmsu
samtök kysu að standa utan nefnd-
arinnar, því þannig gætu þau sjálf
skilað sínum skýrslum til alþjóðlegu
nefndarinnar i Genf um framfarir í
málum fatlaðra. Það hafi ýmsa kosti.
Séu skýrslurnar samhljóða, þá verði
ekkert aðhafst, en greini þær á sé til-
efni til að rannsaka það frekar.
Kallehauge er með aðra dálítið
róttæka hugmynd hvað varðar eftir-
fylgni sáttmálans. Hann leggur til að
búinn verði til alþjóðlegur einkunn-
askali sem þjóðir geti notað til þess að
gefa sjálfum sér einkunnir á ýmsum
sviðum sáttmálans. Það telur hann
að muni vera einföld leið til að fylgj-
ast með framþróun - og ekki síður til
að hvetja til heilbrigðrar samkeppni,
og nefnir hann Norðurlönd i því sam-
hengi, með glott á vör.
Ríflega 100 lönd hafa undirritað
samninginn síðan 30. mars sl. og er
tsland þar á meðal. Fimm lönd hafa
þegar samþykkt hann, en 20 þjóð-
þing þurfa að samþykkja hann svo
að hann öðlist alþjóðlegt gildi. Kalle-
hauge metur það svo að eftir ár muni
því takmarki náð. Hann segist ekki
treysta sér til að spá um það hvenær
sáttmálinn verður svo samþykktur
i danska þinginu - hvað þá hinu ís-
lenska - en hann ber greinilega svip
manns sem hefur barist lengi og er
kominn yfir erfiðasta hjallann. Rétt-
indi fatlaðra hafa verið færð í laga-
mál og nú er erfitt að ímynda sér að
nokkuð komi í veg fyrir að innan
skamms verði þau óumdeild víða
um heim.
Við kveðjumst og undir eins standa
tveir ungir piltar við hlið hins aldna
höfðingja, tilbúnir að fylgja honum
til herbergis. Hann á tvo Tanga daga
fyrir höndum í hópi þeirra fjöTmörgu
Islendinga sem bera hag fatlaðra
fyrir brjósti - og svo þarf hann líka
að bregða sér í ferðalag til að skoða
Gullfoss og Geysi.
Greiðslukjör
í allt að 36
mánuði .
ÖGleraugað
Bláu húsin við Faxafen
Suðurlandsbraut 50
108 Reykjavík
(visa/euro) Engin útborgun
Sími: 568 1800
Sjóntækjafræðingur með
réttindi til sjónmælinga og gleraugad@simnet.is
linsumælinga www.gleraugad.is