Bændablaðið - 29.05.2007, Qupperneq 28

Bændablaðið | Þriðjudagur 29. maí 200728
Utan úr heimi
Ull til einangrunar í húsum
Í Þýskalandi og Austurríki starfa fyrirtæki sem framleiða ein-
angrunarefni úr ull. Framleiðendur fullyrða að ullin sé afbragðs
einangrun.
Auk þess að halda úti kulda hreinsar ullin andrúmsloftið innanhúss.
Það gerist á þann hátt að í ullinni eru prótein sem ganga í efnasamband
með formaldehýði, efni sem m.a. er að finna í tóbaksreyk, en einnig
þar sem leysiprentarar og ljósritunarvélar eru í gangi.
Stofnunin Eco í Köln, sem stundar umhverfisrannsóknir og rann-
sakar m.a. ull, hefur gert tilraunir með lofthreinsieiginleika hennar.
Formaldehýð í banvænu magni fyrir menn var sett í klefa sem var ein-
angraður með ull. Degi síðar hafði ullin hreinsað eitrið úr loftinu. Þá
hreinsar ullin óson úr lofti en það myndast þar sem leysiprentarar og
ljósritunarvélar eru í gangi.
Í sambandi við þessa hreinsieiginleika ullarinnar ber þess að gæta
að ekki má lita ullina því við það breytast yfirborðseiginleikar hennar.
Ull sem hefur verið mótuð í plötur er fullboðleg til einangrunar, til
jafns við steinull og frauðplast.
Landsbygdens Folk
Árið 2050 verður veðurfar á jörð-
inni allt öðruvísi en nú á dögum.
Norðurskautsvæðið verður að
öllum líkindum íslaust á sumrin
og stórrigningar, hitabylgjur og
þurrkar verða algengari og öfga-
fyllri en nú.
Á vegum Sameinuðu þjóðanna
er starfandi Veðurfarsráð, skamm-
stafað IPCC, sem fylgist með
þróun veðurfars á jörðinni, gefur
út skýrslur og stendur fyrir alþjóð-
legum ráðstefnum um það. Susan
Solomon, sem stjórnaði vinnu við
samningu fyrsta hluta fjórðu aðal-
skýrslunnar, segir að hitamet á sl. ári
og hitabylgjan árið 2003 séu engin
tilviljun. Þvert á móti fellur þetta vel
að þeirri þróun veðurfars sem nú á
sér stað á jörðinni. Hitabylgjur, eins
og árið 2003, eiga eftir að verða
fleiri. Um næstu aldamót gætu þær
átt eftir að verða „eðlilegt“ ástand ef
losun gróðurhúsalofttegunda verður
óbreytt.
Ellefu af tólf síðustu árum eru
meðal þeirra tólf hlýjustu frá því
hitamælingar hófust á jörðinni um
1850. Líkurnar á því að þetta sé
tilviljun eru minni en einn á móti
hundrað þúsund.
Hvað er mikilvægast í fjórðu
skýrslu Veðurfarsráðs SÞ?
Skýrslan er mikilvæg fyrir stjórn-
málamenn og aðra þá sem taka
ákvarðanir, sem þungvæg rök fyrir
því að hlýnun andrúmslofts síðustu
hálfa öld sé af mannavöldum. Þó að
veðurfarsfræðingar hafa vitað þetta
lengi hafa vísbendingar og sannanir
fyrir því aldrei verið eindregnari og
nú. Jafnframt hefur fræðaheimurinn
öðlast dýpri skilning á því á hvern
hátt hærra hitastig hefur áhrif á aðra
veðurfarsþætti, t.d. úrkomu, vind-
afar og hækkun sjávarborðs.
Hækkun sjávarborðs
Veruleg óvissa er bundin því hversu
hratt Grænlandsísinn bráðnar. Á fyrri
hlýviðrisskeiðum, svo sem fyrir 125
þúsund árum, leiddi minnkun hans
og að öllum líkindum bráðnun íss
á Suðurskautslandinu til 4-6 metra
hærri sjávarstöðu en nú.
Hækkun sjávarborðs er alvar-
legt mál sem við verðum að taka
afstöðu til. Við vitum að sjáv-
arborðið hækkar og að það mun
halda áfram að hækka en ekki
hversu mikið og hve hratt. Það er
umfangsmikið verkefni að breg-
ðast við því og að stöðva hækkun
sjávarborðs þegar til lengri tíma er
litið.
Hækkunin mun koma við allar
heimsálfur, einnig strandsvæði á
okkar slóðum. Fyrir lönd sem liggja
lágt, eins og Bangladesh, er einungis
eins metra hækkun sjávarborðs ógn
við milljónir manna.
Er það niðurstaða nýju
skýrslunnar að hlýnunin sé af
mannavöldum?
Það er ákaflega líklegt að breyt-
ingarnar stafi af brennslu olíu, kola
og gass. Það er engin önnur skýr-
ing tiltæk í seinni tíð. Þó verður að
segjast að fólk er misfljótt eða seint
að viðurkenna þetta. Hversu sterk-
ar vísindalegar sannanir sem lagðar
eru fram, verður alltaf til fólk sem
efast. En það er líka til fólk sem trúir
ekki á samband reykinga og lungna-
krabbameins. Vísindin eru aldrei
neitt 100%. Þegar ný lyf eru prófuð
er til dæmis aldrei 100% öruggt að
þau hafi ekki aukaverkanir eða að
þau hafi sömu áhrif á alla sjúklinga.
Samt sem áður ákveður hópur sér-
fræðinga hvort mæla eigi með því
að þau fari á markað.
Verst fyrir Afríku
Niðurstaða annars hluta fjórðu
aðalskýrslu Veðurfarsráðsins er sú
að fátæk lönd í Afríku og hlutar af
Asíu verði fyrir mestum áföllum
af veðurfarsbreytingunum. Susan
Solomon leggur þunga áherslu á að
hún óttist það sem muni gerast ef
ekki tekst að koma böndum á losun
gróðurhúsalofttegundanna.
Ótti minn hvað nánustu fram-
tíð varðar beinist að afleiðingum
þurrka, einkum í Afríku. Í Sahel,
sem er þurrlent landsvæði sunnan
Sahara, hafa íbúar nú þegar fundið
fyrir afleiðingum þess að landið er
of þurrt til að stunda þar landbúnað.
Veðurfarsráð SÞ hefur nú birt
þrjá hluta af fjórðu aðalskýrslunni.
Hver eru viðbrögð Bandaríkjanna
og annarra heimshluta?
Ég held að samverkandi áhrif
margra þátta hafi valdið þeim gíf-
urlega miklu viðbrögðum sem
skýrslan hefur fengið.
Í fyrsta lagi er fólki farið að
verða ljóst að hlýnunin er staðreynd
og að áhrif hennar eru farin að koma
í ljós.
Í öðru lagi hafa vandaðri mæling-
ar á veðurfarsþáttum um alla jörð og
betri reiknilíkön skilað sér í aukinni
nákvæmni og öruggari niðurstöðum
þess efnis að veðurbreytingarnar
séu manngerðar. Þessar vísbending-
ar hafa aldrei verið ákveðnari en í
fjórðu aðalskýrslunni.
Í þriðja lagi hafa sérfræðingar í
þessum málum staðið sig æ betur í
því að fræða almenning.
Síðast en ekki síst hefur þekking
og skilningur blaða- og fréttamanna
aukist og þar með hafa þeir orðið
færari í því að fjalla um þessi mál.
Svo má bæta því við að kvik-
mynd Al Gore, Óþægilegur sann-
leikur, hefur opnað augu margra
fyrir málinu.
Skýrslur Veðurfarsráðsins fjalla
um hver sé hin vísindalega staða
málsins og viðtökur hnattrænt séð,
en á bak við þá niðurstöðu liggur
langur og vandaður ferill þar sem
mörg hundruð vísindaritgerðir hafa
verið metnar.
Á sama tíma og tveir til þrír sér-
fræðingar leggja að jafnaði dóm á
vísindaritgerð, hafa mörg hundr-
uð sérfræðingar metið skýrslur
Veðurfarsráðsins. Þetta er opinn fer-
ill sem fer fram í tveimur umferð-
um þar sem rannsóknarmenn og
sérfræðingar, sem ríkisstjórnir um
víða veröld hafa tilnefnt, veita álit
sitt. Alls bárust meira en 30 þúsund
athugasemdir við fyrsta hluta fjórðu
aðalskýrslunnar og þær voru allar
metnar.
Þessi ferill gerir skýrslur Veður-
farsráðsins að þungavigtargögnum,
segir Susan Solomon.
Við verðum að vera þolinmóð
Bandaríkin hafa orðið fyrir mikilli
gagnrýni fyrir það að gerast ekki
aðilar að Kyoto-bókuninni. Telur
þú að sjálfbær þróun sé framkvæm-
anleg ef Bandaríkin standa utan við
þegar nýir alþjóðlegir samningar
verða gerðir?
Öll stór lönd sem verða ekki aðil-
ar að alþjóðlegum samningum um
að draga úr gróðurhúsalofttegundum
munu skapa vandamál í fyrstunni.
En það er ekki hið sama og að
Bandaríkin geri ekkert. Kalifornía
og ríki á Austurströndinni, svo
sem New York og Massachusetts,
ásamt 150 borgum víðsvegar um
Bandaríkin, hafa haft frumkvæði
um að draga úr losun sinni.
Í Kína, Indlandi, Brasilíu og
Mexíkó vex losunin vegna auk-
ins hagvaxtar í þessum löndum.
Hvernig á að taka á því?
Það gerist ekki á annan hátt en
þann að Vesturlönd geri gagnkvæma
samninga við þessi lönd.
Susan Salomon, leiðtogi 1.
vinnuhóps Veðurfarsráðs SÞ, er í
fremstu röð vísindamanna sem starfa
við rannsóknir á gufuhvolfinu og er
einnig kunn fyrir brautryðjenda-
rannsóknir á ósonlagsgatinu yfir
Suðurskautslandinu. Fyrir þær rann-
sóknir fékk hún orðuna „National
Medal Science“ í Bandaríkjunum.
„Eitt hef ég lært og það er að vís-
indamenn verða að tjá sig á skýran
hátt og vera þolinmóðir. Það geta
liðið mörg ár frá því að niðurstaða
er birt í vísindariti þangað til þjóðfé-
lagið hefur tileinkað sér han,“ sagði
hún að lokum.
Nationen
Ásýnd jarðar er að breytast
Ef komast á hjá meiri hlýnun
andrúmsloftsins en sem nemur
2-2,4°C verður að stöðva aukn-
ingu gróðurhúsalofttegunda
í lofthjúpnum, segir í skýrslu
Veðurfarsráðs SÞ. Losunin verð-
ur að vera komin niður í helming
þess sem hún er nú fyrir 2050.
Slíkur samdráttur í losun krefst
margra samhentra aðgerða en með
þeirri tækni sem nú er þekkt er
unnt að ná verulegum árangri og
með viðráðanlegum kostnaði, segir
í skýrslunni. Bæði í bygginga-
starfsemi sem og í landbúnaði og
skógrækt er unnt að draga verulega
úr losuninni en einnig eru miklir
möguleikar á að draga úr losun kol-
tvísýrings frá kola- og gasorkuver-
um.
Erfiðast er að fást við flutninga-
starfsemina vegna hinnar stöð-
ugu og miklu aukningar á henni.
Markvissar aðgerðir til að draga
þar úr losun „mæta mörgum hindr-
unum“, eins og segir í skýrslunni.
Markaðsaðgerðir einar, svo sem
hærra bensínverð, eru ekki taldar
skila miklum árangri. Lífeldsneyti
er talið geta komið í stað 3-10% af
bensínnotkuninni fram til 2030 og
stórauknar kröfur um orkunýtingu
geta allt að því helmingað bensín-
og olíunotkun nýrra bíla.
Hagurinn af tæknilegum fram-
förum á þessu sviði er talinn hverfa
og meira en það vegna aukinnar
umferðar. Talið er að flutningar
hvers konar taki til sín um fjórð-
ung af orkunotkun í heiminum
og Veðurfarsráðið óttast að losun
gróðurhúsalofttegunda frá þessum
þætti geti aukist um allt að því 80%
fyrir 2030.
Bílafloti Kínverja hefur fast að
því fimmfaldast síðustu fimm ár og
reiknað er með að einkabílum eigi
enn eftir að stórfjölga í þessu fólks-
flesta landi heims.
Þá er þess að vænta að 3-4%
árleg aukning verði í flugstarfsemi
á næstu árum. Þekktar tæknifram-
farir munu ekki duga til að koma
þar í veg fyrir aukna losun koltví-
sýrings, að áliti Veðurfarsráðsins.
Ráðið hefur fyrr á þessu ári
kynnt skýrsluhluta þar sem fram
kemur að það telur hlýnunina svo
gott sem óvefengjanlega af manna
völdum og að vænta megi hlýnunar
andrúmsloftsins um á bilinu 1,8-
4,9°C á þessari öld.
Svo hröð hlýnun mun valda
umfangsmiklum skaða á náttúrunni.
Þá getur hún valdið vatnsskorti á
stórum svæðum og þar með kippt
stoðunum undan matvælaöflun.
Slíkt getur leitt til þess að hundruð
milljóna manna lenda á vergangi.
Nationen
Aukin bíla- og flugumferð erfið
viðfangs í baráttunni gegn
hlýnun andrúmsloftsins
Magn koltvísýrings í andrúmslofti. Myndin sýnir að magn koltvísýrings
hefur aukist verulega sl. 50 ár. Heimild: Veðurfarsráð SÞ, 2007.
Nýlega urðu stjórnarskipti í
COPA, sem eru samtök stofn-
ana landbúnaðarins í ESB.
Nýr formaður er Jean – Michel
Lementayr. Hann er franskur
og hefur verið formaður stærstu
bændasamtaka Frakklands frá
árinu 2001, auk þess sem hann
er formaður Samtaka franskra
mjólkurframleiðenda. Sjálfur
rekur hann kúabú, ásamt fjöl-
skyldu sinni, á Bretagne skaga,
auk þess að rækta korn.
COPA eru regnhlífarsamtök
59 samtaka búvöruframleiðenda í
25 löndum ESB og að baki þeirra
standa um 15 milljón bændur í fullu
starfi og hlutastarfi. Samtökin taka
afstöðu til mála sem varða land-
búnað og Framkvæmdastjórn ESB
er með á sinni könnu. Fulltrúar
COPA sitja reglulega fundi með
fulltrúum framkvæmdastjórnarinn-
ar og þess lands sem gegnir for-
mennsku í ESB hverju sinni. Þá
eiga fulltrúar COPA einnig fundi
með Evrópuþinginu.
Jean – Michel Lementayr er
kunnur að því að vera öflugur bar-
áttumaður fyrir franskan landbún-
að. Hann mun gegna formennsku í
COPA næstu tvö ár.
Landbygdens Folk
Nýr formaður COPA, samtaka
stofnana landbúnaðarins í ESB
Koltví-
sýringur
(ppm)
Fjöldi ára frá nútímanaum
10000 5000 0
350
300
250
1
0