Bændablaðið - 29.04.2008, Blaðsíða 18

18 Bændablaðið | Þriðjudagur 29. apríl 2008
Kristján L. Möller samgönguráð-
herra hefur lagt fram frumvarp
á Alþingi um að Bjargráðasjóður
verði lagður niður. Um leið á að
skipta eignum hans á milli eig-
enda, sem eru ríkið, sveitar-
félögin og Bændasamtök Íslands.
Skiptar skoðanir eru um sjóð-
inn, hlutverk og tilgang í nútíma
tryggingaumhverfi. Ljóst er að
lagafrumvarpið hefur verið lagt
fram og stefnt er að því að upp-
gjöri hans verði lokið fyrir árslok
2008 – þrátt fyrir að nefnd sem
vann að endurskoðun sjóðsins
hafi ekki lokið störfum og ekki sé
sátt um örlög hans.
Hlutverk sjóðsins hefur breyst
Sjóðurinn á sér nærri hundrað ára
sögu og var komið á fót í þeim
tilgangi að koma til hjálpar lands-
mönnum í hallæri eða til að afstýra
því. Hlutverk sjóðsins á seinni
tímum hefur aðalega falist í að bæta
stærri tjón sem bændur hafa orðið
fyrir, m.a. vegna válegra veðra,
sjúkdóma, slysa á bústofni og upp-
skerubrests - sem hefðbundnar
tryggingar ná ekki yfir. Í athuga-
semdum með frumvarpinu kemur
fram að hlutverk sjóðsins hafi tekið
verulegum breytingum frá stofnun
hans enda hafa sveitarfélögum og
aðrir opinberir aðilar ríkar skyldur
til að mæta áfölum sem dunið geta á
landsmönnum. Þeim hefur því verið
mætt með öðrum úrræðum.
Sjóðurinn hefur á síðustu árum
skipst í tvær deildir, almenna deild
og búnaðardeild. Hlutverk almennu
deildar sjóðsins er að veita einstakl-
ingum, félögum og sveitarfélögum
fjárhagsaðstoð til að bæta slík tjón
af völdum náttúruhamfara en bún-
aðardeild bætir tjón á búfé og afurð-
um búfjár og uppskerutjón á garð-
ávöxtum. Hlutverk sjóðsins hefur
hins vegar minnkað með aukinni
almennri tryggingavernd. Þannig
hafa möguleikar til töku margvís-
legra trygginga á frjálsum markaði
stóraukist sem atvinnurekendur og
einstaklingar hafa nýtt sér í ríkum
mæli.
Fjárhagsaðstoð beggja deilda
sjóðsins er fólgin í úthlutun bóta sem
stjórn sjóðsins ákveður hverju sinni.
Er við þá ákvörðun tekið mið af
bótahæfni tjóna, ákveður bótahlut-
fall og eigin áhættu tjónþola í tjóni.
Stjórnin tekur í því efni m.a. mið af
tekjuskiptingu sjóðsins og rekstr-
aráhættu hverrar búgreinar. Forsenda
styrkveitinga úr búnaðardeild sjóðs-
ins er að skil hafi verið gerð á bún-
aðargjaldi.
Bjargráðasjóður barn síns tíma
Í athugasemdum með frumvarpi
samgönguráðherra kemur fram að
þróun í landbúnaði hafa leitt til þess
að iðgjöld til Bjargráðasjóðs hafa
farið lækkandi og tilteknar búgreinar
hafa kosið að hætta aðild að sjóðn-
um. Mestu muni um eindregna
afstöðu Landssambands kúabænda
að búgreinin hætti þátttöku í bún-
aðardeild Bjargráðasjóðs.
Sigurður Loftsson, varaformaður
Landssambands kúabænda, segir að
þeirra afstaða sé skýr. „Við höfum
viljað draga okkur út úr búnaðar-
deild Bjargráðasjóðs sem er sá hluti
sem kostaður er af búnaðargjaldi og
tekur fyrst og fremst á tjónum sem
snúa beint að búunum - á borð við
gripatjón og öðru slíku. Hann kemur
þó einnig inn í mál þegar rekstr-
arstöðvanir eiga sér stað – t.d. vegna
sjúkdóma. Við höfum ekki haft neina
sérstaka skoðun á því hvort leggja
eigi Bjargráðasjóð niður að öðru
leyti. Greinin okkar hefur breyst svo
mikið á undanförnum árum með
mikilli samþjöppun og stækkun búa.
Við teljum að núverandi fyrirkomu-
lag tryggi ekki þá hluti sem þarf að
tryggja – að tryggingaverndin sé
ekki nægjanleg. Við erum hlynntir
þeim hugmyndum að fara með þetta
inn á almennan tryggingamarkað,“
segir Sigurður.
„Þá höfum við kúabændur ekki
verið hrifnir af því hvernig sjóðurinn
er upp byggður. Þarna er föst gjald-
taka og skylduþátttaka í gegnum
búnaðargjaldið. Þannig hefurðu sem
einstaklingur ekkert val um hvaða
áhættu þú tekur t.a.m. og að því leyti
frábrugðið því að skipta við venjulegt
tryggingafélag. Þar stýrir þú áhætt-
unni sjálfur og þar með iðgjaldinu.
Bjargráðasjóðurinn er að okkar mati
barn síns tíma. Tryggingarfélögin
hafa líka meira svigrúm til að mæta
stóráföllum sem dynja á með stuttu
millibili,“ segir varaformaður
Landssambands kúabænda.
Í athugasemdunum við frumvarp-
ið segir enn fremur að aðrar búgrein-
ar, t.d. hrossarækt, eigi aðild að
sjóðnum en greiðslur til hans virð-
ast ekki vera í samræmi við þróun
og umfang í þeirri búgrein. Ýmsar
nýjar búgreinar sem nú eru stund-
aðar, svo sem skógrækt og kornrækt,
eigi jafnframt ekki aðild að sjóðnum.
Jafnframt eru skiptar skoðanir um
það innan einstakra búgreina sem
ennþá eiga aðild að Bjargráðasjóði
hvort þeirri aðild verði haldið áfram.
Umræður um sjóðinn á
Búnaðarþingum
Á undanförnum Búnaðarþingum
hafa málefni Bjargráðasjóðs verið
til umfjöllunar. Árið 2002 er því
fyrst beint til stjórnar Bændasamtaka
Íslands og búgreinafélaga að skoða
hagkvæmni þess að leggja sjóðinn
niður. Afgerandi niðurstaða fékkst
ekki þá í málið. Í niðurstöðu skýrslu
sem unnin var í kjölfar Búnaðarþings
2004 um málið koma fram ýmsir
kostir og gallar sjóðsins. Þar var m.a.
bent á að sjóðurinn væri illa í stakk
búinn að mæta stóráföllum, t.d. í
svína- og alifuglarækt. Þá var bent á
að bil á milli Bjargráðasjóðs og ann-
arra trygginga gæti skilið eftir göt í
tryggingavernd og hætta á ósam-
ræmi í tjónamati væri töluverð.
Á móti kæmi það öryggi sem
sjóðurinn veitti og það myndi taka
nokkurn tíma að byggja upp trygg-
ingasögu á frjálsum tryggingamark-
aði. Óvíst væri hvernig það kæmi
fjárhagslega út fyrir bændur en þó
yrði að gera ráð fyrir að trygginga-
félög myndu hafa vaðið fyrir neðan
sig meðan þekking þeirra á tjónum
væri að byggjast upp. Þá var bent á
það í skýrslunni að verulegur styrkur
væri af almennu deildinni og nægði
þar að nefna tryggingar gegn kalt-
jónum sem óraunhæft yrði að telja
að færu á frjálsan markað.
Í skýrslunni er talið líklegt að ef
frjálsar tyggingar myndu taka alfar-
ið við tryggingum bænda myndu
iðgjöld og kostnaður við umsvif
og t.d. mat tjóna hækka verulega.
Samhliða því myndu tryggingabætur
einstakra tjóna væntanlega aukast.
Samandregin niðurstaða var því sú
að eðlilegast væri að bæta núver-
andi fyrirkomulag. Í því fælust opnir
möguleikar fyrir meir aðstoð hins
opinbera ef stóráföll dyndu yfir.
Nefnd um
framtíðarhlutverk sjóðsins
Á fundi stjórnar Bjargráðasjóðs 7.
desember 2005 var samþykkt að
gera úttekt á framtíðarhlutverki
sjóðsins og tryggingum í landbún-
aði í samráði við Bændasamtök
Íslands. Í framhaldi af því samþykkti
stjórn Bjargráðasjóðs 2. mars 2006
að skipa nefnd til að fjalla um fram-
tíðarhlutverk sjóðsins í samráði við
stjórnarmenn. Óskað var tilnefn-
inga í nefndina frá Bændasamtökum
Íslands, félagsmálaráðuneyt-
inu, landbúnaðarráðuneytinu og
Sambandi íslenskra sveitarfélaga.
Í fyrrgreindum athugasemd-
um við frumvarpið kemur fram að
í framhaldinu hafi nefndin, þann
22. júní 2007, gert samning við
ráðgjafarfyrirtækið ParX, um að
kanna viðhorf hagsmunaaðila til
sjóðsins; Bændasamtök Íslands,
Landssamtök sauðfjárbænda,
Landssamband kúabænda, Félags
kjúklingbænda, Félags eggjafram-
leiðenda, Svínaræktarfélags Íslands,
Sambands Íslenskra sveitarfélaga og
fulltrúa félags- og landbúnaðarráðu-
neyta.
Í þeim viðræðum kemur fram
skýr afstaða stjórnar Sambands
íslenskra sveitarfélaga um að leggja
eigi sjóðinn niður í núverandi mynd.
Kemur þar fram að þeir álíti að
starfsemi sjóðsins sé miklu fremur
atvinnumál tiltekinna starfsgreina en
sveitarstjórnarmál. Það sé af þeirri
ástæðu og í ljósi þróunar á starfsemi
sjóðsins á undanförnum árum sem
stjórn SÍS leggur áherslu á að sveitar-
félögin verði leyst undan fjármögn-
un og rekstri sjóðsins og að eignum
hans og skuldbindingum verði skipt
upp milli eigenda. Segir þar einnig
að SÍS leggi áherslu á að ná þurfi sátt
við Bændasamtök Íslands um málið.
Frumvarp lagt fram en nefnd ekki
lokið störfum
Fram kom einnig í þessum við-
ræðum að Bændasamtök Íslands
og önnur búgreinafélög, svo sem
Landssamtök sauðfjárbænda,
Svínaræktarfélag Íslands, Félag
kjúklingabænda og Félag eggja-
framleiðenda telja Bjargráðasjóð
veita bændum mikilvæga trygg-
ingavernd þótt starfsemin sé nokk-
uð umdeild meðal bænda. Að erfitt
kunni að verða fyrir búgreinafélögin
að fá góða sjúkdómatryggingu fyrir
sína félagsmenn.
Jóhannes Sigfússon, formað-
ur Landssambands sauðfjárbænda
sat fyrir Bændasamtök Íslands í
nefndinni sem fjallaði um framtíð
Bjargráðasjóðsins. Hann segir það
ábyrgðarlaust að leggja sjóðinn
niður án þess að vitað sé hvað komi
í staðinn. „Það er ljóst að bændur
eiga hvergi kost á sambærilegri
tryggingavernd og Bjargráðasjóður
veitir í dag t.d. vegna kals í túnum
og eiga yfirleitt ekki kost á sam-
bærilegri tryggingavernd á almenn-
um markaði nema með mun meiri
kostnaði. Nefndin sem var að end-
urskoða sjóðinn hafði ekki lokið
störfum. Ljóst er að sveitarfélögin
vildu losna út en ekki var gerð nein
tilraun til þess að finna lausn á
málinu sem hefði tryggt starfsemi
sjóðsins eða sambærilega trygg-
ingavernd áfram. Í staðinn legg-
ur ríkisstjórnin einfaldlega fram
frumvarp án þess að reyna einu
sinni að skilja við málið þannig
að bændur séu ekki sviptir þeirri
tryggingavernd sem sjóðurinn
hefur veitt. Eftir standa bændur án
trygginga sjóðsins og þetta mál er
eitt af þeim sem eykur enn á óvissu
innan atvinugreinarinnar ofan á
miklar aðfangahækkanir, nýja
matvælalöggjöf ESB, hugmyndir
um tollalækkanir og fleira,“ segir
Jóhannes.
Nettóeign Bjargráðasjóðs í árslok
2007 var samkvæmt ársreikningi
tæpar 660 milljónir og koma því um
220 milljónir í hlut hvers eiganda.
Samkvæmt frumvarpi samgöngu-
ráðherra er gert ráð fyrir að upp-
gjör sjóðsins verði lokið fyrir árslok
2008.
-smh
Bjargráðasjóður
lagður niður?
Hlutverk Bjargráðasjóðs hefur m.a. falist í því að bæta tiltekin tjón af völd-
um náttúruhamfara, t.d. tjón á fasteignum, vélum, landsvæðum, götum
og gangstéttum sveitarfélaga, girðingum, túnum og rafmagnslínum er
tengjast landbúnaði. Óvíst er hvernig slík tryggingamál bænda verða leyst
þegar sjóðurinn verður lagður niður. Teikning: Þorsteinn Davíðsson
Sigurður Loftsson, varaformaður
Landssambands kúabænda segir
að núverandi fyrirkomulag gefi
þeim ekki nægilega trygginga-
vernd og að þeir séu hlynntir því
að að fara með þessi mál bara inn
á almennan tryggingamarkað.
Jóhannes Sigfússon, formaður
Landssambands sauðfjárbænda:
„[Ríkisstjórnin leggur] ... einfald-
lega fram frumvarp án þess að
reyna einu sinni að skilja við málið
þannig að bændur séu ekki sviptir
þeirri tryggingavernd sem sjóð-
urinn hefur veitt.“
Í samningi um starfsskilyrði
sauðfjárræktar frá 25. janúar
2007 og samningi um starfsskil-
yrði mjólkurframleiðslu frá 10.
maí 2004 eru ákvæði um ráð-
stöfun fjármuna til eflingar í
jarðrækt.
Útfærsla þessara ákvæða er
í höndum framkvæmdanefndar
búvörusamninga en til ráðstöfunar
fyrir þetta ræktunarár koma rúmar
55 milljónir kr. þegar tekið hefur
verið mið af verðbótaákvæðum
samninganna. Markmiðið er að
efla ræktunarmenningu og auka
hlut heimaaflaðs fóðurs og stuðla
að hagkvæmri innlendri frum-
framleiðslu á fóðri, bættri nýtingu
aðfanga og góðri meðferð á rækt-
unarlandi og umhverfi.
Fyrirhugað er að framkvæmd
þessara greiðslna verði með hlið-
stæðum hætti og fyrir kornrækt,
þannig að greidd verði viss upp-
hæð á hvern hektara nýræktar, end-
urræktunar eða grænfóðurræktunar
ef ræktunarumfang nær að lág-
marki tiltekinni stærð fyrir hvern
rekstaraaðila. Erfitt er að sjá fyrir
hversu mikið verður sótt í sjóðinn
og hvað hann dugar til að greiða
hátt framlag pr. ha en ætla má að
það verði að sömu stærðargráðu og
framlag sem fengist hefur á hvern
hektara kornræktar, utan grunn-
framlags.
Markmið er bæta gæði heima-
aflaðsfóðurs og efla ræktun.
Möguleikar jarðræktar til lækk-
unar á framleiðslukostnaði í land-
búnaði eru nokkrir en auk þess að
efla heimaöflun batnar samkeppn-
isstaða íslensks landbúnaðar.
Fjallað verður um málið á
stjórnarfundi BÍ 30. apríl og í kjöl-
farið verður útfærslan ákveðin af
framkvæmdanefnd búvörusamn-
inga.
Sérstök athygli er vakin á að
þessi stuðningur verður veittur
vegna þessa ræktunarárs en áður
auglýstir styrkir vegna kornræktar
verða greiddir eins og þar var gert
ráð fyrir. Stefnt er að því að næsta
vor verði einn og sami umsókn-
arflokkurinn fyrir kornrækt, græn-
fóður og grasrækt. Málið verður
kynnt nánar í næsta Bændablaði.
Ræktunarverkefni
Frumvarp liggur fyrir en nefnd um framtíð
sjóðsins hefur ekki lokið störfum