Bændablaðið - 29.04.2008, Page 26

26 Bændablaðið | Þriðjudagur 29. apríl 2008
Kæru lesendur.
Upphaf allrar garðræktar má
vafalaust rekja til þess að fólk fór
að eiga sér fastan samastað. Þetta
tvennt, það er fastur samastaður
og garðrækt, er samtvinnað og í
raun ekki vitað hvort er hér hænan
og hvort er eggið. Var það ræktun
sem olli því að fólk varð að vera
kyrrt á sama stað eða fór fólk að
rækta af því að það var á sama stað
af einhverjum öðrum ástæðum?
Garðlistin er einnig talin nátengd
þeirri þörf fólks að girða af ákveð-
ið svæði umhverfis hýbýli, til þess
að vernda þau átroðningi dýra og
manna. Frá þessu segir Marie Luise
Gothein í bókinni Geschichte der
Gartenkunst sem má útleggja á
íslensku sem Sögu garðlistar, en
það verk kom út í Þýskalandi árið
1926 og þykir hið vandaðasta á
þessu sviði.
Heimilisgarðar Egypta
Vitneskju um fyrstu staðina þar sem
garðrækt var stunduð er að rekja til
Egyptalands og Mesópótamíu eða
vesturhluta Asíu. Það er ekki ein-
göngu í garðyrkju samtímans sem
notast hefur verið við flókin vökv-
unarkerfi heldur eru Egyptar til
forna þekktir fyrir vatnsveitukerfi
þau sem notast var við til þess að
veita vatni ofar í hlíðar Nílardalsins
og á önnur svæði í landinu til rækt-
unar. Ekki er þó vitað nákvæmlega
hvað Egyptar ræktuðu, en þó gefa
veggteikningar okkur einhverja
mynd af því sem komið var á legg.
Hér sjást bæði garðar með trjám
og einnig vínviðar- og grænmet-
isgarðar. Myndirnar sýna mann-
eskjur, oft aðeins eina, sem er að
sinna störfum í aflokuðum garði,
vökvar, hugar að uppskeru. Tíndir
eru ávextir á trjám, vínberjaklas-
ar teknir, grænmeti tekið upp. Á
sumum myndanna kemur fram
tenging garðyrkju og trúar, þar sem
guðunum eru færðar fórnir í formi
uppskeru úr garðinum. Garðar
veita margvíslegt skjól og á mynd-
um þessum sjást einnig mannverur
nýta sér þann skugga sem trén veita
frá sterku sólskininu. Ein tegund
Hlynstrés virðist hafi verið í mikl-
um metum hjá Egyptunum og tákn-
ar jafnvel sums staðar í gömlum
textum tré yfir höfuð. Hlynstrénu
eru færðar fórnir, en það er einnig
nýtt til hins ýtrasta, bæði ávöxt-
urinn (hnetan), laufin og viðurinn.
Fíkjutré virðast einnig hafa verið
Egyptunum mikilvæg, en einnig
pálmar. Svo er það vínviðurinn, en
myndir sýna hvernig vínviðurinn
er formaður, þrúgurnar teknar og
pressaðar. Garðarnir virðast hér
strax vera mjög skipulagðir, land-
inu skipt upp í formfasta hluta og
er áberandi að húsið sjálft fær lítinn
sess, en hinum ólíku garðhlutum
gerð nákvæmari skil.
Trjágarðar í Vestur-Asíu
Ef uppruna slíkra húsgarða eða
heimilisgarða má rekja til Forn-
Egypta þá er fyrstu trjágarðana að
finna í heimildum frá Vestur-Asíu.
Slíkir garðar aðgreinast frá skógum
á þann hátt að hér vaxa plönturnar
ekki villtar heldur hefur þeim verið
plantað eftir ákveðnu plani en þó
ekki endilega innan veggja eða
múra. Inni á milli trjáa sem frekar
var plantað til þess að veita skjól
voru einnig nytjaplöntur eins og
sídrusviður.
Hér eru tilbúnar hæðir gerðar
í landslagið, jafnvel með litlu alt-
ari uppi á toppnum. Einnig voru
lögð vötn í görðum þessum eða
þeir umkringdir vatni. Svokallaðir
hangandi garðar eru einkennandi,
en þeir voru oft gerðir á mörgum
stöllum í hæðir. Þá var íbúðarhúsið
efst og garðurinn “hangandi” fyrir
neðan. Í heimildum frá þessu svæði
kemur annars ekki mikið fram um
það hvað var ræktað og getum við
því lítið sagt til um það, en þess-
ir garðar eru taldir yngri enn þeir
egypsku. Hér koma þó fram myndir
af garðveislum, fólki sem heldur á
drykkjarföngum, matarílátum eða
öðrum með hljóðfæri. Hvorutveggja
hjá Egyptum og í Vestur-Asíu eru
grafgarðar algengir í heimildum, en
tengsl slíkra garða seinni tíma trúar
– kirkjugarða - við líf eftir dauðann
og inngöngu í paradís eru augljós. Í
þessum fornu grafgörðum eru goð-
unum færðar fórnir fyrir hina látnu,
lífstré voru gróðursett.
Þannig hafa fljótt myndast
ákveðnar gildi og grunnmyndir í
tengslum við garða, svo sem mik-
ilvægi þeirra í fæðuöflun, til skjóls
og verndunar, tengsl við trúar-
legar athafnir og notkun þeirra til
yndisauka. Þessi grunngildi garða
haldast nokkurn veginn í gegn-
um garðsöguna, hjá Grikkjum og
Rómverjum og síðar Frökkum,
Ítölum, Englendingum og
Þjóðverjum, Kínverjum, Japönum
og Indverjum – þótt formin og
útfærslurnar verði aðrar og eins
ólíkar og þær eru margar.
Kristín Þóra Kjartansdóttir
sagnfræðingur og garðyrkjunemi
kristinkj@gmx.net
Gróður og garðmenning
Nú er góður tími til að
huga að ferðalögum sum-
arsins og þeim görðum lands-
ins sem hægt er að njóta á
leiðinni. Fyrir þau ykkar sem
stefna á að leggja land undir
fót á Vestfjörðum þá er til-
valið að skoða garðinn Skrúð
rétt innan við Núp í Dýrafirði.
Lystigarðurinn á Akureyri er
algert augnayndi og einnig
er sérlega fróðlegt að koma í
Grasagarðinn í Laugardalnum
í Reykjavík. Svo eru það skóg-
arnir eins og Vaglaskógur
og Hallormsstaðaskógur. Að
ónefndum afdölunum öllum
og hálendinu sem eru okkar
stærstu garðar.
Það þarf ekki heilu garðanna til þess að gróður geti gefið grænni og líflegra yfirbragð við hýbýli okkar. Hér prýða
vafningsjurtir húsvegg í inngarði í Feneyjum."
Örlítið um uppruna
garðræktar
Sýningin Sumar 2008 var haldin
dagana 4.-6. apríl sl. Meðal sýn-
enda var fyrirtækið Holtsmúli,
sem flytur inn og selur ýmsar
vélar og tæki fyrir bændur,
garðyrkjufólk, golfvelli, sum-
arhúsaeigendur og verktaka.
Eigendur Holtsmúla eru hjón-
in Valdemar Ásgeirsson og
Hallfríður Óladóttir á Auðkúlu í
A-Húnavatnssýslu.
Á myndinni er Valdemar
Ásgeirsson, annar eigenda fyr-
irtækisins, við hlið Fáks. Fákur er
íslenskt nafn þessa traktors, sem er
léttur, sparneytinn og 22–24 hest-
afla. Hafa framleiðendur haft það
að markmiði að traktorinn hljóti
nafn á tungu þess lands, sem hann
er seldur í. Hann heitir þannig Lenar
í Bandaríkjunum, Shire í Bretlandi
og Percheron í Frakklandi. Í öku-
mannssætinu er dóttir Valdemars,
Sandra Ósk.
Fákur frá Holtsmúla
Hallgrímur Snorrason fyrrverandi hagstofustjóri voru þökkuð störf
sín í þágu Hagþjónustu landbúnaðarins á stjórnarfundi 14. apríl sl.
en þann sama dag lét hann af störfum eftir farsæla stjórnarsetu.
Hallgrímur var skipaður í stjórn árið 1989 þegar lög um Hagþjónustu
landbúnaðarins voru sett og hefur starfað óslitið síðan og sem stjórn-
arformaður frá árinu 2002. Á myndinni eru þeir Jónas Bjarnason
forstöðumaður Hagþjónustunnar, Hallgrímur Snorrason, Ríkharð
Brynjólfsson varaformaður stjórnar og fulltrúi Landbúnaðarháskóla
Íslands og Haraldur Benediktsson meðstjórnandi og formaður
Bændasamtakanna. Stjórnin afhenti Hallgrími glæsilega ljósmynd af
nokkrum spekingslegum hrútum sem bóndinn og listamaðurinn Jón
Eiríksson á Búrfelli á heiðurinn af. Ljósm.: Motiv, Jón S.