Bændablaðið - 26.05.2011, Qupperneq 16

16 Bændablaðið | fimmtudagur 26. maí 2011
Fyrir nokkru er lokið uppgjöri á
skýrslum fjárræktarfélaganna árið
2010. Flestar niðurstöður eru ný
met í samanburði við það sem áður
er þekkt úr sex áratuga starfsemi
fjárræktarfélaganna. 1.635 aðilar
voru með í uppgjörinu að þessu
sinni. Það er talsverð aukning frá
því sem verið hefur. Bú sem hætta
fjárbúskap hafa verið fá á allra
síðustu árum.
Nánast engin aukning er lengur
möguleg frá búum á lögbýlum, en
talsverður hópur tómstundabænda
vítt og breitt um land hefur komið til
þátttöku í þessu starfi á allra síðustu
árum. Margt af þeim sinnir sauð-
fjárbúskap af sérstakri kostgæfni
og þó að hjörðin sé ekki alltaf stór
á hún jafn mikið erindi til þátttöku
í sameiginlegu ræktunarstarfi sem
skýrsluhaldið er grunnurinn að.
Skýrslufærðar voru 329.552 full-
orðnar ær og 74.279 veturgamlar
eða samtals 403.831 ær. Þetta er
meiri fjöldi en hefur verið nokkru
sinni áður.
Mikil árgæska
Árgæska til fjárbúskapar árið 2010
var mikil og endurspeglaðist það í
meiri afurðum eftir hvern grip í fram-
leiðslunni en dæmi eru um áður. Eini
þátturinn þar sem engar breytingar
er að merkja er í frjósemi fullorðnu
ánna. Meðaltalstölurnar þar eru
nákvæmlega þær sömu og árið áður
eða 1,80 lömb fædd að meðaltali
eftir fullorðna á og 1,65 komu að
jafnaði til nytja eftir hverja þeirra.
Breytingar eru þannig að heldur færri
lömb eru að jafnaði eftir hverja á
haustið 2010 en árið áður í Dalasýslu
á Vestfjörðum, Húnavatnssýslum,
Eyjafirði og Múlasýslum en í öðrum
héruðum er sami lambafjöldi eða
aðeins fleiri til nytja. Eins og ætíð
birtist margfaldur breytileiki ef farið
er að skoða niðurstöður eftir sveitum
og síðan enn meiri á milli einstakra
búa. Það eru sömu sveitir sem alltaf
vekja athygli fyrir einstakan árangur.
Kirkjubólshreppur á toppnum í
frjósemi
Af sveitum þar sem mikill fjárfjöldi
er skráður er Kirkjubólshreppurinn
eins og oft áður á toppi með 1,91
lamb fætt og 1,80 til nytja að jafnaði.
Í félaginu á Vatnsnesi eru tölurnar
1,91 og 1,78 og í Öræfum 1,88 og
1,79. Varla kemur á óvart að það
er í þessum sömu félögum sem
yfirburðirnir eru mestir í frjósemi
veturgömlu ánna. Ástæða er einnig
til að nefna miklu betri lambahöld en
almennt í stærstu fjársveitunum eins
og Öxarfirði og Jökuldal. Athygli
vekur að það gerist í fyrsta skipti að
hlutfall af ám sem eru marglembdar
(eiga þrjú eða fleiri lömb) lækkar
örlítið, þetta voru rúmlega 18.500 ær
eða 5,62% og var lækkun sem nam
0,2 prósentustigum frá árinu áður.
Eins og áður hefur verið bent á
er það svo á of mörgum búum að of
margar ær eru geldar og eru rúmlega
3,3% allra fullorðnu ánna skráðar
algeldar vorið 2010. Ljóst er að þessi
tala er talsvert hærri í raun vegna þess
að á mörgum búum er geldu ánum
sem greinast við talningu fósturvísa
slátrað síðla vetrar. Á búum þar sem
hlutfall geldra áa er umfram 4-5%
ár eftir ár er veruleg ástæða til að
huga að mögulegum ástæðum og
leita úrbóta.
Vænleiki með besta móti
Vænleiki dilka haustið 2010 var
með allra mesta móti um allt land.
Þegar borinn er saman meðalfall-
þungi þeirra tæplega hálfu milljónar
sláturlamba sem hafa skráð kjötmat
í skýrslunum haustið 2010 er það
16,00 kg samanborið við 15,91 kg
árið 2009.
Í Austur-Skaftafellssýslu eru
lömbin rúmlega 0,3 kg léttari haustið
2010 en árið áður, annars yfirleitt
litlar breytingar milli ára en samt
víðast smávægileg aukning meðal-
fallþunga og mest á Vestfjörðum.
Aukning kjötframleiðslunnar eftir
ærnar er að vonum alveg í samræmi
við breytingu fallþungans á milli ára.
Eftir tvílembuna reiknast að jafnaði
32,3 kg af dilkakjöti hjá einlembunni
17,8 kg, eftir ána sem skilaði lambi af
fjalli 28,8 kg og eftir hverja á sem lif-
andi var við byrjun sauðburðar feng-
ust 26,9 kg, sem er 0,2 kg meira en
haustið 2009 og mestu afurðir nokkru
sinni í fjárræktarfélögunum.
Jafnar afurðir
Það sem tryggði hina glæsilegu
niðurstöðu haustið 2010 var öðru
fremur hve afurðir voru jafnar um
allt land, ekki einstök héruð þar sem
varð nokkurt hrap eins og hefur verið
flest ár. Samt er verulegur munur eftir
svæðum og í þeim sýslum þar sem eru
fleiri en tíu þúsund ær skýrslufærðar
er sýndur samanburður á afurðum
síðustu tvö haust. Eins og oftast
áður eru afurðirnar langtum mestar
í Strandasýslu, 29,5 kg eftir ána og
hafa aukist umtalsvert frá fyrra ári.
Síðan fylgja Vestur-Húnavatnssýsla,
Eyjafjörður og Suður-Þingeyjarsýsla
næst á eftir með afurðir. Aðeins í
Dalasýslu, Vestur-Húnavatnssýslu
og á Austurlandi eru örlítið minni
afurðir eftir hverja á haustið 2010 en
árið áður, í öllum öðrum héruðum eru
afurðir meiri. Enn meiri afurðamunur
kemur í ljós þegar hann er skoðaður
í minni einingum.
Fjárræktarfélög sem vekja
athygli fyrir miklar afurðir og eru
með fjölda áa skýrslufærðan eru Sf.
Kaldrananeshrepps með 32,6 kg,
Sf. Hólmavíkurhrepps með 32,2
kg, Sf. Kirkjubólshrepps með 32,1
kg, Sf. Vatnsnesinga 31,2 kg og Sf.
Biskupstungna 31,4 kg.
Mestar afurðir á Sauðadalsá
Með hverju ári fjölgar búum með
frábærar afurðir og er þau að finna
um allt land. Yfirlit um þau er
aðgengilegt á netinu. Mestar afurðir
á búum með fleiri en 100 ær árið
2010 voru hjá Þormóði og Borghildi
á Sauðadalsá 38,6 kg, hjá Eiríki
Jónssyni í Gýgjarhólskoti 38,5 kg og
Indriði og Lóa á Skjaldfönn sem voru
með 37,3 kg framleiðslu eftir hverja
á. Eins og áður eru það í aðalatriðum
sömu búin sem skipa efstu sætin ár
eftir ár skipta aðeins smávegis um
innbyrðis röð.
Veturgömlu ærnar
Munur í afurðum hjá veturgömlu
ánum er hlutfallslega miklu meiri
en hjá fullorðnu ánum. Þannig er
munur á afurðum eftir fullorðnu
ærnar í þeim sýslum þar sem hann
er minnstur og mestur um 20%, en
hjá veturgömlu ánum er þessi munur
hlutfalllega fast að 80%. Við þær
framleiðsluaðstæður sem nú eru í
sauðfjárræktinni, þegar markaðurinn
virðist geta tekið við talsvert aukinni
framleiðslu, er því augljóst að ein-
hver nærtækasta leið til aukinnar
framleiðslu án nýrra fjárfestinga í
byggingum eða bústofni er í meiri
afurðum mjög víða eftir veturgömlu
ærnar. Fyrst er þar að benda á að um
13% veturgömlu ánna eru af ásetn-
ingi hafðar lamblausar. Þar til við-
bótar eru nær 15% geldar. Í því er að
vísu einhver hluti vegna hins óskýrða
fósturdauða hjá veturgömlum ám hér
á landi en samt vonandi enn fleiri
geldar af öðrum ástæðum.
0,86 lömb eftir hvern
vetrarfóðraðan gemling
Árið 2010 fæddust að jafnaði 0,86
lömb eftir hvern vetrarfóðraðan
gemling og 0,67 lömb fengust til
nytja eftir hvern þeirra. Þetta er 0,01
lambi fleira fædd, en sama lamba-
fjölda minna til nytja að jafnaði en
haustið 2009. Þessi færri lömb til
nytja leiða til að dilkakjötsfram-
leiðslan hjá gemlingunum verður
0,1 kg minni haustið 2010 en 2009,
hvort sem metið er á grunni afurða
eftir veturgamla á sem skilaði lambi
eða hverja veturgamla á. Vakin hefur
verið athygli á þeim mikla afurða-
mun sem er á milli héraða hjá vetur-
gömlu ánum, Í einstökum félögum
með margar ær skýrslufærðar vekja
niðurstöðurnar úr Kirkjubólshreppi
eins og svo oft áður athygli en þar
er hver veturgömul ær að skila að
meðaltali 0,95 lömbum til nytja og
framleiðslan hjá hverri þeirra er 16,6
kg af dilkakjöti að meðaltali.
Nefnd skulu örfá bú með stóra
hópa af veturgömlum ám með ótrú-
lega mikla framleiðslu. Hjá Eiríki
í Gýgjarhólskoti fengust 25,0 kg
að jafnaði eftir hverja veturgamla
á, Indriði og Lóa á Skjaldfönn og
Haukur á Deplum eru með 21,4
kg framleiðslu að jafnaði, Ellert á
Sauðá 20,5 og á félagsbúinu í Lundi
á Völlum fengust að jafnaði 20,0 kg
af dilkakjöti eftir talsvert á annað
hundrað veturgamalla áa.
Gæðamat
Að lokum skal farið nokkrum orðum
um niðurstöður úr kjötmatinu. Það
eru nær hálf milljón lamba sem
hafa þessar upplýsingar í skýrslu-
haldinu frá haustinu 2010. Eins
og fram hefur komið var meðal-
fallþungi þessara lamba nákvæm-
lega 16 kg. Meðaltalið í mati fyrir
gerð var 8,72 samanborið við 8,55
haustið 2009 og fitumatið var 6,54
samanborið við 6,61 árið áður. Enn
heldur því áfram sú ákveðna þróun
sem verið hefur í meira en áratug til
sífellt aukinna kjötgæða lambanna
frá ári til árs. Stundum er þetta sett
fram sem hlutfall í mati fyrir gerð
á móti fitu og var það 1,33 haustið
2010. Byggt á þeim mælikvarða var
matið í einstökum héruðum best í
Þingeyjarsýslunum, þar sem hlutfall-
ið er 1,42 í Norðursýslunni og 1,41
í Suðursýslunni. Fyrir gerð er besta
matið í Norður-Þingeyjarsýslu 9,67
að jafnaði og 9,22 í Strandasýslu.
Í einstökum félögum þar sem mat
byggir á upplýsingum fyrir meira
en þúsund lömb er matið best í Sf.
Reykjahrepps þar sem það er 10,45
að meðaltali, í Sf. Öxfirðinga 10,21
og Sf. Kirkjubólshrepps 9,96.
Samanburður í fitumatinu hefur
reynst örðugri vegna hins sterka
sambands fallþunga og fitumatsins.
Þegar gerð var grein fyrir niður-
stöðum á síðasta ári var lagt til að
bera þetta saman á grunni hlutfalls
á milli fallþungans og fitumatsins.
Slíkur samanburður er að sjálfsögðu
hagstæðari nú en áður eða 2,45 og
ef honum er beitt til að bera saman
matið eftir sýslum eru lömbin í
Vestur-Húnavatnssýslu og Norður-
Múlasýslu fituminnst en í báðum
sýslunum er þetta hlutfall 2,55.
Forvitnilegt er að skoða fitumatið
á þennan hátt fyrir einstök bú. Þegar
það er skoðað þannig fyrir búin sem
eru á lista yfir 8 fyrir gerð og yfir 100
sláturlömb þá kemur búið á Brekku
í Fljótsdal á toppinn með 3,05, næst
kemur Austurhlíð í Biskupstungum
með 2,91 og Þóroddsstaðir í
Hrútafirði með 2,89.
Minnkun fitu vegna breytinga á
fjárstofni
Við fyrstu skoðun virðist þessi
mælikvarði á fituleysi lambanna
vera mjög lítið bundinn fallþung-
anum eða matinu, hvort sem er
fyrir gerð eða fitu. Það vakti athygli
mína hve stór hluti þeirra búa sem
sæðingastöðvarnar hafa verið að
sækja til hrúta á allra síðustu árum
skipa sér mjög ofarlega í slíkum
samanburði. Það er mjög sterk vís-
bending um að sú mikla minnkun
á fitu í íslenska dilkakjötinu sem
orðið hefur á allra síðustu árum sé að
langsamlega stærstum hluta komin
til vegna breytinga á fjárstofninum.
Þær breytingar hafa fyrst og fremst
orðið vegna skipulegs úrvals á sæð-
ingastöðvahrútunum fyrir þennan
eiginleika um langt árabil, eins og
áður hefur verið sýnt fram á.
Jón Viðar Jónmundsson
landsráðunautur í sauðfjárrækt
Bændasamtökum Íslands
jvj@bondi.is
SauðfjárskýrsluhaldNokkrar helstu niðurstöðutölur sauðfjárskýrsluhaldsins árið 2010:
Árgæska til fjárbúskapar var mikil
- Vænleiki dilka haustið 2010 var með allra mesta móti um allt land