Fréttablaðið - 08.09.2012, Blaðsíða 86

8. september 2012 LAUGARDAGUR42
Þegar í réttina var komið reið mikið á að
vera nógu fljót upp að girðingu til þess að
geta séð 600 hesta stóðið líða niður hálsinn
gegnt réttinni. „Þetta er þar sem Morgun-
blaðið tekur alltaf myndina ár eftir ár,“ sagði
einn bændanna mér seinna. Eftir að byrjað
var að hleypa hrossunum inn í réttina og
þessi árlegi réttar- og vinnudagur bændanna
hófst var tilgangur okkar, sem og annarra
gesta þarna í réttinni, nokkuð óljós. Vissulega
gátu sum okkar hitt gamla vini og ættingja en
hinir sem enga þekktu ráfuðu eiginlega bara
hringinn í kringum réttina og drukku bjór.
Eins og flestir aðrir þarna.
Gleðin yfir að hitta hestana
Sumir voru heppnir og upplifðu fjöldasöng en
það er nokkuð óljóst hvaðan þeir söngmenn
voru ættaðir. Í hugum flestra voru aðalhetjur
réttarinnar þó bændurnir sjálfir sem eiga
hross þarna og allmargir telja að það séu þeir
sem standa með pela upp við réttarvegginn
og syngja ættjarðarlög. Sú er þó ekki raun-
in því bændurnir hafa eiginlega engan tíma
til að standa í svoleiðis. Fyrir þá felst mesta
gleðin þennan dag í því að hitta aftur hestana
sína og folöld eftir sumarlanga dvöl á heiðum
og uppskeruhátíð þeirra hefst varla fyrr en
lagt er ríðandi af stað heim á leið.
Það gætu þó verið aðrir Skagfirðingar
sem standa þarna en gamall maður sagði í
viðtali við Morgunblaðið árið 1995 að það
heyrðist að flestir af þeim syngjandi væru
annars staðar frá. „Er einhver að reyna að
koma því inn að Laufskálaréttir séu að verða
jafn skagfirskar og jóðl í Brasilíu?“ er spurt
í kjölfarið.
Á laugardagskvöldinu eftir réttarstússið er
svo haldið heljarmikið sveitaball í reiðhöllinni
á Sauðárkrók. Þangað mæta sumir bændur
úr Laufskálarétt en flestir koma að. Enda um
2.000 manns sem fara á ballið en svo margir
bændur finnast varla í öllum Skagafirði þar
sem búa um 4.100 manns. Þrátt fyrir það er
þetta alvöru réttarball í hugum gesta.
Við þjóðfræðinemarnir tókum okkur far á
skrallið með öðrum hóp framan úr sveit og
það var mikið sungið í rútunni. Reyndar svo
mikið að það upphófst eins konar kappsöng-
ur milli hópanna en hugur þjóðfræðinganna
hneigðist að sigri yfir Skagfirðingum í þeim
bardaga, þrátt fyrir að hinn hópurinn kæmi
reyndar líka að og væri ekki miklu skagfirsk-
ari en þjóðfræðingarnir sjálfir.
Nostalgíuþrá ráðvilltra nútímamanna
Það má velta fyrir sér hversu nauðsynlegt
það er fyrir fólk að geta komið og upplifað
réttarstemningu í öðru héraði en það er upp-
alið í. Sumir fræðimenn vilja halda því fram
að nútímamaðurinn sé ráðvilltur í nostalgíu-
kasti og sakni einhvers sem einu sinni var.
Hann haldi til dæmis að allt hafi verið gott
og fallegt í gamla bændasamfélaginu. Hugs-
anlega væri hægt að halda því fram að þetta
nostalgíukast ætti stóran þátt í veru mann-
fjöldans í Laufskálarétt. En kannski er þetta
ekki söknuður yfir neinu sérstöku heldur bara
sveitaleikur sem á sér leiksvið einu sinni á
ári.
Á síðum dagblaða má upplifa á sveitaróm-
antík gegnum ferðamálaauglýsingar og má
ekki líkja þessu við það að kaupa sér golf-
ferð út í lönd eða karnivalferð til Brasilíu.
Kannski er aðkomufólkið ekki svo ómeðvit-
að um tilgangsleysi sitt í réttinni. Og það má
vel vera að þessi leikur sé til þess gerður að
láta fólki líða vel, bæði þeim sem koma að og
upphöfnu heimafólkinu.
Hópur vinkvenna sem kynntust í Mennta-skólanum á Akureyri hefur það fyrir árleg-
an sið að skreppa í Skagafjörð yfir Laufskála-
réttarhelgina. Þær hafa þróað með sér ýmsar
hefðir í kringum þessa helgi, meðal annars að
hlusta mikið á sveiflukónginn Geirmund Val-
týsson og svo fara þær í stigakeppni. Sú keppni
eða leikur snýst um að safna stigum fyrir að
yfirvinna ákveðnar hindranir og þá bæði á
ballinu og í sjálfri Laufskálaréttinni. Til dæmis
fást stig fyrir að dansa við innfæddan Skag-
firðing og svo aukalega 10 bónusstig fyrir að
koma af stað fjöldasöng í réttinni. Eva María
Hilmarsdóttir, ein þessara vinkvenna segir að
á Hótelbarnum í Varmahlíð sé lítið mál að finna
góða dansara sem eru til í tuskið. „En það er
náttúrulega stórhættulegt fyrir óvana að lenda
í sveiflu. Skagfirðingar eru mjög góðir dans-
arar.“
„Stig fyrir skagfirska sveiflu“
■ SUNGIÐ VIÐ KLÓSETT OG RÉTTARVEGGI
H
var beygi ég inn að réttinni?“
Kallar áttavilltur rútubíl-
stjórinn að sunnan til farþeg-
anna þegar leiðin liggur inn að
Laufskálarétt. „Við verðum að
vera komin áður en hestarn-
ir hlaupa niður brekkuna!“ bætir kennarinn
við en hún stýrir hópi þjóðfræðinema sem er
mættur í Hjaltadalinn til að skoða skagfirska
hestamenn og upplifa réttarstemningu. Áfram
skröltir rútan inn afleggjarann og bílstjórinn
baslar við að finna stæði innan um bílamergð-
ina norðvestan við réttina.
Gúmmítúttu- og lopapeysuskrýddur hópur-
inn þýtur út og lágvært hviss heyrist þegar
fyrstu bjórarnir eru opnaðir. Hér er ekki við-
eigandi að vera nema með rétta drykki og
réttan klæðnað. Niður hálsinn liðast hrossa-
stóðið með skagfirska höfðingja í fararbroddi
og bændur og gesti þeirra á eftir. Það verð-
ur vart séð hvor hópurinn er stærri – ríðandi
menn eða brokkandi hestar án knapa.
Drottning stóðréttanna
Skagfirðingar eru þekktir fyrir að vera
skemmtanaglaðir söng- og hestamenn. Í Lauf-
skálarétt í Hjaltadal kristallast þessi ímynd
hjá bæði heimamönnum og gestum en síðar-
nefndi hópurinn hefur farið ört stækkandi
seinustu þrjá áratugi.
Í fyrstu voru það fyrst og fremst hestamenn
úr nágrannafjórðungum sem sóttu réttina
heim en nú er svo komið að fólk alls staðar að
af landinu mætir til þess að upplifa ákveðna
réttarstemningu eða sveitarómantík. Þetta
má að hluta til þakka þeirri blaðaumfjöllun
sem réttin hefur fengið en hún hefur fengið
gælunafnið „drottning stóðréttanna“ og jafn-
vel hefur verið minnst á hana í „hverjir voru
hvar“ dálkum dagblaða þar sem tilgreint er
hvaða frægu Íslendingar láta sjá sig í réttinni.
Alvöru liðið í Laufskálarétt
Stóðréttum landsins fækkaði á níunda áratugnum en á sama tíma fjölgaði gestum í Laufskálarétt í Hjaltadal. Sæbjörg Freyja
Gísladóttir kannaði hvað það er sem dregur gesti hvaðanæva að í réttargleðina í Skagafirði. Í ár verður réttað 29. september.
Þegar Laufskálaréttarböllin voru í Miðgarði hér áður fyrr mátti oft heyra tilkomumikinn söng berast frá karlasal-
erninu. Það var meðal annars vegna þess að hljómburður-
inn var mjög góður á klósettinu en ástæðan var líka sú að
gamla hlandrennan þar inni var óvenju stór. Vegna stærðar
rennunnar var pláss fyrir marga menn og ekki óvenjulegt
að þeim þætti við hæfi að bresta í söng, svona fyrst þeir
stóðu þarna saman á annað borð. Konur áttu það líka til að
villast þarna inn og syngja með og á sumum skemmtunum
stóð jafnvel meirihluti ballgesta á klósettinu þegar hljóm-
sveitir gerðu hlé á dansleikjum sínum. Vitaskuld voru menn
aðeins góðglaðir þegar þeir iðkuðu sönglistina á salerninu
en það þótti kostur og jafnvel bæta sönginn. Sumir töldu það
jafnframt skilyrði að aðeins væri migið út fyrir rennuna,
án þess yrði klósettsöngur ekki alvöru. Í hugum þeirra sem
stóðu við rennuna forðum daga er hún tákn fyrir menning-
ararf sem glataðist. „Ef rennan er horfin þá er þetta horfin
tíð“ voru orð eins Skagfirðings sem saknaði þess að sækja
konserta á karlaklósettinu í Miðgarði.
„Allur hljómur hvarf með rennunni“
FLEIRA FÓLK EN HESTAR Stóðréttin hefur vaxið frá því að vera samkoma hestamanna og yfir í að vera skemmtun fyrir alla. MYND/ERLA BJÖRG HELGADÓTTIR
HÖFUNDUR: Sæbjörg Freyja Gísladóttir er
þjóðfræðingur.
HESTAR OG MENN
Íbúar í Skagafi rði 1. des. 2011
4110
5200
3000
600
Gestir í Laufskálarétt 2011
Hestar í Skagafi rði 1. maí 2012
Hestar í Laufskálarétt 2011
Hrossaréttum landsins fækkaði mjög ört á
níunda áratug síðustu aldar og Laufskálarétt
hefur öðlast þann sess að vera staður sem allir
hafa aðgang að. Þetta kemur mjög greinilega í
ljós þegar í réttina er komið en þar er fremur
erfitt að sjá glitta í hestaatið inni í almenn-
ingnum þar sem mikill mannfjöldi skyggir á.
Í raun eru bændur sjálfir eða þeir sem eiga
þarna raunverulegt erindi mjög lítill hluti af
hópnum.
Skála og syngja Skagfirðingar
Haustið 2010 hélt hópur þjóðfræðinema sem
leið lá í Skagafjörð til þess að upplifa hátíð-
ina í hrossaréttinni að Laufskálum í Hjalta-
dal. Við úr þjóðfræðinni sem erum ættuð úr
Skagafirði höfðum verið ófeimin við að kynna
ímynd Skagfirðinga áður en haldið var af stað
svo enginn velktist nú í vafa um að þar mætti
finna ákaflega söngelska og drykkjuglaða
hestamenn.
FRÉTTABLAÐIÐ/HEIÐA
FRÉTTABLAÐIÐ/HEIÐA