Fréttablaðið - 24.01.2013, Blaðsíða 19

FIMMTUDAGUR 24. janúar 2013 | SKOÐUN | 19
Aldrei hafa jafnólíkar þjóðir
bundist jafn nánum böndum og
Þýskaland og Frakkland. Í vik-
unni halda menn upp á fimm-
tíu ára afmæli vináttusáttmála
þjóðanna tveggja sem kenndur
er við Elysée-höllina í París. Það
segir sögu um nánd þessa sam-
bands að ríkisstjórnir landanna
halda sameiginlega ríkisstjórn-
arfundi tvisvar á ári og á milli
embættismanna og ráðherra
þeirra er formlegt, stöðugt og oft
náið samráð. Menn kenna sam-
starfið ýmist við öxul eða mótor
og hvort tveggja er lýsandi. Sam-
vinnuferlið í Evrópu hefur mjög
hvílt á þessu afar sérstaka sam-
bandi. Vilji ríkjanna til nánara
samstarfs hefur líka verið einn
af sterkustu kröftunum í að knýja
áfram evrópska samvinnu. Sam-
starfið hefur stundum verið erfið-
ara en sögur um Mitterand, Kohl,
d’Esteing og Schmidt gefa til
kynna. Árangurinn er hins vegar
ótvíræður og heimssögulegur. Og
nú standa menn á krossgötum.
Styrkur og veikleikar
Fyrir fimmtíu árum var Frakk-
land hnignandi heimsveldi með
mikla efnahagslega veikleika.
Evrópa sem hafði stjórnað heim-
inum í aldir var enn í pólitískum
og efnalegum rústum. Þýskaland
var vaxandi efnahagsveldi án
nokkurra möguleika til pólitísks
styrks í samræmi við efnahags-
lega þýðingu. Ekki var aðeins
að nágrannar Þýskalands vildu
halda því pólitískt í skefjum
heldur var viljinn til þess jafn-
vel enn sterkari í Þýskalandi
sjálfu. Bandalagið við Frakkland
gaf Þýskalandi færi á að koma
með áhrifaríkum hætti að borði
stjórnmála í Evrópu án þess að
nokkrum þætti sér ógnað af þýsk-
um mætti. Það gaf Frakklandi
möguleika á auknum pólitískum
styrk samhliða efnahagslegum
ávinningi af Evrópusamvinnu.
Jafnvægi raskast
Þrennt hefur orðið til þess að
raska því jafnvægi sem Frakkar
og Þjóðverjar fundu með sam-
starfi sínu. Eitt er að samein-
ing Þýskalands jók bæði afl þess
og möguleika. Annað er að því
lengra sem líður frá skelfingum
heimstyrjaldanna þurfa Þjóð-
verjar síður á þeim fjötrum að
halda sem þeir hafa sjálfir bundið
sér. Þriðja atriðið er að efna-
hagur Þýskalands hefur styrkst
stórlega í kjölfar efnahagsumbóta
sem stjórn jafnaðarmanna og
græningja efndi til með miklum
pólitískum tilkostnaði fyrir fáum
árum. Á sama tíma hefur efna-
hagslíf Frakklands einkennst af
stöðnun og jafnvel afturför.
Aðrir öxlar
Eitt til viðbótar skiptir síðan máli
fyrir framhaldið. Það er efna-
hagslegur uppgangur, stórauk-
inn pólitískur þroski og vaxandi
sjálfsöryggi Póllands. Af söguleg-
um ástæðum vilja Þjóðverjar sem
allra nánast samstarf við Pólland.
Árangur Pólverja í efnahagsmál-
um og vaxandi áhugi þar í landi
fyrir fullri þátttöku í nánu sam-
starfi Evrópuríkja hefur stórlega
aukið vægi Pólverja í evrópskum
stjórnmálum. Það mun vaxa enn
frekar á næstu árum, sérstak-
lega ef Pólland tekur upp evru.
Tímabundnir erfiðleikar sem eru
fram undan í pólskum efnahags-
málum breyta þessu ekki. Náið
samstarf á milli Berlínar og Var-
sjár er einn helsti lykillinn að
nýju pólitísku jafnvægi í ESB.
Frakkar eiga tæpast betra svar
við þessu en enn nánara samband
við Berlín. Vonda svarið, alvöru
bandalag Miðjarðarhafsþjóða
gegn meintu ofríki hinna efnuðu
og sparsömu norðanmanna, er
ekki fýsilegur kostur fyrir neinn.
Bandalag Frakka við Breta mun
af augljósum ástæðum takmark-
ast við aukna hernaðarsamvinnu.
Hún er raunar orðin mjög eftir-
tektarverð, en á þessu sviði eru
Þjóðverjar síður til í tuskið vegna
annarra viðhorfa til beitingar
valds í þágu utanríkispólitískra
markmiða.
Ólík sýn
Vegna náins bandalags Þjóð-
verja og Frakka gleyma menn
stundum hve gerólíka sýn þessar
tvær þjóðir hafa á æskilegt eðli
Evrópusamvinnunnar og eins á
hlutverk ríkja í atvinnumálum.
Frakkar hafa alla tíð barist fyrir
náinni milliríkjasamvinnu í Evr-
ópu en Þjóðverjar fyrir almenn-
um samruna sem dregur úr hlut-
verki einstakra ríkja. Það er eins
í efnahagsmálum. Þar er ríkið
sjálft fyrir miðju hjá Frökkum
en meira til hliðar hjá Þjóðverj-
um sem vilja sem almennastar en
um leið öruggar og þéttar reglur
fyrir atvinnulífið.
Evran
Ekki er ágreiningur á milli
Frakklands og Þýskalands um
að svarið við yfirstandandi fjár-
málakreppu liggur í enn nánara
og víðtækara samstarfi innan
ESB og sérstaklega á milli þeirra
landa sem nota evru. Þar standa
ríkin frammi fyrir stórum verk-
efnum. Bjartsýni á árangur hefur
verulega vaxið á síðustu mán-
uðum. Áherslur ríkjanna eru þó
ólíkar. Frakkar vilja samábyrgð
evruríkja hvert á skuldum annars
en Þýskaland vill forðast slíkt
nema í mjög takmörkuðum mæli.
Forysta Þýskalands í peninga-
málum er óþægilega augljós fyrir
Frakka en ríkin hafa þó staðið
þétt saman.
Frakkar
Mikilvægasta verkefni Frakka er
að koma þrótti í atvinnulíf lands-
ins. Einungis með því geta þeir
endurheimt styrk sinn í Evrópu.
Aðgerðirnar sem jafnaðarmenn
beittu sér fyrir í Þýskalandi og
dugðu svo vel þykja of langt frá
velferðarsjónarmiðum í Frakk-
landi sem býr við aðra orðræðu í
stjórnmálum. En landið er komið í
þrönga stöðu sem gæti endað illa.
Hið öfluga stjórnkerfi og stjórn-
málakerfi Frakklands virðist sem
lamað um stund. Sagan segir að
það muni taka við sér á ný.
Öxlar Evrópu
Aldrei hafa jafnólíkar
þjóðir bundist jafn
nánum böndum og Þýska-
land og Frakkland.
Tekjutengingar, hvatar,
lágmörk og fjárhæðir eru
sífelld og vandasöm við-
fangsefni tengd lífeyris-
málum. Lífeyrissjóðirnir
greiða þegar hærri fjár-
hæð til ellilífeyrisþega
en Tryggingastofnun
ríkisins og í framtíðinni
verða þeir burðarásinn í
framfærslu lífeyrisþega.
Hlutverk almannatrygg-
inga er fyrst og fremst
að tryggja lífeyrisþegum
ákveðnar lágmarkstekjur. Þessi
mismunandi hlutverk lífeyris-
sjóða og almannatrygginga eru
nauðsynleg og mikilvæg en sam-
spil bóta almannatrygginga og
greiðslna úr lífeyrissjóðum skapa
jafnframt ákveðna togstreitu þar
á milli.
Af hverju þarf að tekjutengja
bætur almannatrygginga? Svarið
er einfalt en óþægilegt. Kostnað-
urinn við að greiða öllum lífeyr-
isþegum sömu upphæð til lág-
marksframfærslu óháð
öðrum tekjum er svo hár
að ríkið ræður ekki við að
greiða ásættanlega upp-
hæð fyrir lífeyrisþegann.
Kostnaður almannatrygg-
inganna færi enn fremur
hraðvaxandi vegna fyr-
irsjáanlegrar fjölgunar
lífeyrisþega. Kostnaðar-
ins vegna verður að tekju-
tengja bætur almanna-
trygginga.
Sífellt fleiri afla sér svo
mikilla lífeyrisréttinda að full-
ar og óskertar bætur almanna-
trygginga til viðbótar væru vel
umfram eðlilegar þarfir fyrir
framfærslueyri. Einnig verður
að teljast réttlátt að þegar ríkið
tryggir öllum tiltekið lágmark
til framfærslu sé nauðsynlegt
að þeir sem hafa aflað tekna á
starfsævinni greiði framlag upp
í þetta lágmark og að þeir sem ná
að byggja upp mikil lífeyrisrétt-
indi á starfsævinni fái lítið sem
ekkert greitt úr almannatrygg-
ingum vegna þess að þeir þurfa
ekki á því að halda.
Ýmsar hliðar á réttlætinu
Á móti þessum rökum fyrir tekju-
tengingum greiðslna almanna-
trygginga koma svo þung rök
sem snúast um hvata til sparnað-
ar í lífeyrissjóðum og réttlæti frá
þeirri hlið. Of miklar tekjuteng-
ingar eyðileggja beinlínis hvata
til sparnaðar þar sem fólk fær þá
ekki neitt til viðbótar fyrir iðgjöld
sín í lífeyrissjóði. Margir munu þá
snúast gegn sparnaði í lífeyris-
sjóðum eða reyna að komast hjá
iðgjöldum til þeirra. Það er einnig
óréttlátt að fólk fái jafn mikinn líf-
eyri óháð því hvað það hefur lagt
af mörkum.
Á réttlætinu eru því ýmsar hlið-
ar á þessu sviði eins og öðrum.
Þess vegna þarf að finna skyn-
samlegar leiðir í samspili líf-
eyrissjóða og almannatrygginga
sem taka tillit til allra sjónar-
miða, varðveita hvata í uppbygg-
ingu lífeyriskerfisins en tryggja
eftir föngum ásættanlegt lág-
mark fyrir alla. Stóri gallinn við
fyrirkomulag þessara mála nú er
að kerfið er illskiljanlegt og virk-
ar eins og frumskógur fyrir líf-
eyrisþegana sem stafar fyrst og
fremst af reddingum á mismun-
andi tímum. Margar nefndir á
vegum stjórnvalda hafa glímt við
málið í gegnum tíðina en lítið kom-
ist áfram.
Sú sem lengst hefur náð er nefnd
undir formennsku Árna Gunnars-
sonar. M.a. hafa allir stjórnmála-
flokkar og aðilar vinnumarkaðar-
ins tekið þátt í störfum hennar.
Nefndin vann tillögur til úrbóta
og það verður áhugavert að sjá
hvernig til tekst við framkvæmd
þeirra. Meginhugmynd nefndar-
innar er að sameina ellilífeyri,
tekjutryggingu og heimilisuppbót
í einn bótaflokk, ellilífeyri, með
45% tekjuskerðingu. Svonefnd
framfærsluuppbót verður við
lýði fyrst um sinn en tekjuskerð-
ing hennar lækkar úr 100% í 80%
og síðan í áföngum í 45% á fimm
árum. Þá verður aðeins einn bóta-
flokkur eftir, ellilífeyrir, með 45%
tekjuskerðingu. Kostnaður ríkis-
sjóðs við þessar breytingar yrði
um tíu milljarðar króna eða um
0,5% af landsframleiðslu.
Mikilvægt er að ná niðurstöðu
til framtíðar um samspil lífeyris-
sjóða og almannatrygginga. Þró-
unin er hröð vegna fjölgunar líf-
eyrisþega og smám saman fjölgar
þeim sem ljúka sinni starfsævi
með góð lífeyrisréttindi. Það
skiptir máli fyrir alla að lífeyris-
sjóðir og almannatryggingar vinni
vel og markvisst saman. Einstak-
lingar, fyrirtæki og opinberir aðil-
ar eiga allir mikið undir.
➜ Mikilvægt er að ná
niðurstöðu til framtíðar
um samspil lífeyrissjóða og
almannatrygginga.
Samspil lífeyrissjóða og almannatrygginga:
Vandasamt viðfangsefni
LÍFEYRISSJÓÐIR
Vilhjálmur
Egilsson
framkvæmdastjóri
SA
Í DAG
Jón Ormur
Halldórsson
dósent