Prentarinn - 01.09.2002, Side 20

Samhengið
milli þéttleika
fyrirmyndarinnar
og punktastœrðar
eftirmyndar
eftir
Jón A. Sandholt
Tónendurgerðin
Mynd 1. Tónkúrfa sýnir tengslin milli þéttleika fyrirmyndarinnar og punktastærðar eft-
irmyndarinnar. Með þvi að breyla lögun kúrfunnar og slaðsetningu endapunkta hennar
mú hafa sljórn ó hirtu og skilum eftirmyndarinnar til þess að líkja sem best eftir fyrir-
myndinni.
Inngangur
Myndum í hverskyns prentgrip-
um hefur fjölgað til muna á síð-
ustu árum með tilkomu hinnar
stafrænu tækni. Nú geta allir sem
eiga tölvu unnið prentmyndir, eða
svo er okkur sagt, og möguleik-
arnir á að prenta út myndir eru
fleiri og fjölbreyttari en áður.
Lykillinn að góðum prentmyndum
er að þekkja eiginleika þess frá-
lagstækis sem að lokum mun
keyra út myndina, hvort sem það
er litprentari eða hefðbundin off-
setprentvél, og haga myndvinnslu
í samræmi við þá.
Til að ná góðum árangri við
gerð prentmynda þarf að skilja
samhengið milli þéttleika fyrir-
myndarinnar og punktastærðar
prentmyndarinnar og hvernig má
stýra þessum tengslum sem best.
Þessi grein fjallar um grund-
vallaratriði myndvinnslu fyrir
prentun. Hér er fjallað um svart-
hvítar myndir vegna þess að það
auðveldar útskýringar og skilning
á þeim atriðum sem hér er fjallað
um. Svarthvítar myndir er enn að
finna í mörgum prentgripum,
þrátt fyrir sívaxandi vinsældir lit-
mynda en auk þess eru litmyndir í
prentun i raun byggðar upp af
fjórum svarthvítum myndum
þannig að kunnátta í meðferð
svarthvítra mynda er einnig
grunnurinn að góðri vinnslu lit-
mynda.
Samfelldir tónar
og ósamfelldir
Hugtakið „tónn“ í sambandi
við myndir á við það hversu ljós
eða dökk mynd er. Tónskali
myndar er allir tónar sem er
að finna innan ákveðinnar
myndar og tónþrep er tiltek-
ið birtustig. Tónskali mynda
er vanalega saman settur af
mörgum tónþrepum, frá því
ljósasta til þess dekksta.
Tónskali ljósmynda, mál-
verka og teikninga er sagður
samfelldur, hann breytist
með mjúkri stígandi, án
sýnilegra þrepa, frá ljósasta
punkti til þess dekksta.
Tónar ljósmynda eru
myndaðir af silfurkomum og
magn þeirra er í beinu hlutfalli
við ljósið sem féll á filmuna eða
pappírinn við lýsingu.
Tónar málverka og teikninga
eru myndaðir af litarefnum sem
borin eru á pappír eða striga og
þykkt þeirra ræður því hversu
ljósir eða dökkir tónar myndar-
innar eru. Myndir sem þessar eru
oft kallaðar tónmyndir.
Tónskali prentmynda er ekki
samfelldur. Flestar prentaðferðir
byggjast á „af eða á“ ástandi,
annaðhvort prentast farfi eða
ekki. Það er m.ö.o. ekki hægt að
prenta misþykkan farfa til að líkja
eftir tónum fyrirmyndarinnar, að-
eins misstóra punkta sem allir
hafa sama þéttleika. Þar sem tónn
prentmyndarinnar er dökkur eru
prentaðir hlutfallslega stórir
prentpunktar en þar sem tónninn
á að vera ljós eru punktarnir hafð-
ir litlir.
Röstun
Breyting samfelldra tóna íyrir-
myndarinnar í prentpunkta kallast
röstun. Fyrir daga skanna og raf-
rænnar myndvinnslu voru myndir
rastaðar með því að mynda tón-
fyrirmyndina á harða grafiska
filmu í gegnum laust rastanet. Nú
á dögum eru rastamyndir gerðar
eftir stafrænum gögnum með
leysigeisla sem lýsir rastapunkt-
ana annaðhvort á filmu eða beint
á prentplötuna. Til að prentuð eft-
irmyndin líkist tónfyrirmyndinni
sem mest þarf að vera samhengi
milli þéttleika fyrirmyndarinnar
og punktastærðar prentmyndar-
innar. Þar sem fyrirmyndin er ljós
(lágt þéttleikastig) þarf að prenta
litla punkta og þar sem fyrir-
myndin er dökk (hátt þétt-
leikastig) þarf að prenta stóra
punkta.
Ef prentun farfa á pappír
gæti skilað sama þéttleika-
sviði og ljósmyndir myndi yf-
irfærslan úr tónmynd í rasta-
mynd vera tiltölulega einfalt
mál og tóndreifing og skil í
prentmyndinni yrðu nákvæm-
lega eins og í fyrirmyndinni.
Því miður næst vanalega ekki
sami þéttleiki í prentun og í
venjulegri ljósmynd. Ljós-
Þéttleikasvið
í Ijósmyndum eru Ijósustu svæðin þau svæði þar sem
engin silfurkorn hafa myndast en þau dekkstu þar
sem mikið er af silfurkornum.
Ljósustu svæði prentmynda eru þau svæði þar sem
engir prentpunktar eru til staðar en þau dekkstu þar
sem prentpunklarnir eru stærstir.
Þéttleikasvið er hugtak sem i stuttu móli mó segja að
lýsi muninum ó þétlleika dekksta og Ijósasta svæðis
tiltekinnar myndar. Ef þéttleiki Ijósasta flatar myndar
mælist t.d. D 0,3 og þéttleiki dekksla hluta hennar D
2,4 þó er þéttleikasvið hennar 2,1 (2,4-0,3 = 2,1).
20 ■ PRENTARINN